Otyłość w ciąży – sprawdź, jakie może dawać powikłania

Otyłość w ciąży zwiększa ryzyko wystąpienia wielu powikłań, zarówno dotyczących przebiegu ciąży, jak i porodu oraz połogu. Może także negatywnie wpływać na stan płodu i noworodka. Czy otyłość utrudnia zajście w ciążę oraz jakie są zagrożenia i powikłania związane z otyłością w ciąży – o tym można przeczytać w poniższym artykule.

Otyłość to jeden z problemów cywilizacyjnych. Boryka się z nim coraz więcej osób na całym świecie. Dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn w różnym wieku i coraz częściej także dzieci. 

Otyłość jest czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego, czyli zespołu objawów, prowadzących do chorób układu sercowo-naczyniowego. Ponadto u osób otyłych istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego, cukrzycy typu 2, obturacyjnego bezdechu sennego oraz hipercholesterolemii. 

Otyłość charakteryzuje się nadmierną ilością tkanki tłuszczowej w organizmie. Tkanka ta pełni rolę magazynu tłuszczu, ale bierze również udział w wielu procesach endokrynnych, wytwarzając białka (adypokiny), które wpływają na mechanizmy łaknienia, ciśnienie tętnicze krwi, układ krzepnięcia i fibrynolizy, a także wrażliwość tkanek na działanie insuliny. Gdy wydzielana jest zbyt duża ilość ilości niektórych adypokin powoduje to zaburzenia metaboliczne.

Należą do nich insulinooporność oraz hiperinsulinemia (zbyt wysoki poziom insuliny). Insulinooporność przyczynia się do wielu dysfunkcji endokrynologicznych, między innymi prowadzi do aktywacji procesów zapalnych i tworzenia się blaszek miażdżycowych, a także nasila oksydację kwasów tłuszczowych.

U osób otyłych występuje podwyższone stężenie czynnika martwicy guzów nowotworowych TNFalfa, który wywiera negatywny wpływ na metabolizm glukozy w komórkach wątroby.

Otyłość a zajście w ciążę

Otyłość negatywnie wpływa także na każdy etap prokreacji, w tym na zajście w ciążę, ponieważ powoduje zaburzenia endokrynologiczne, takie jak obniżenie sekrecji hormonu FSH, LH czy zmniejszone wydzielanie progesteronu przez ciałko żółte i zmniejszenie poziomu globuliny płciowej SHBG. Prawidłowe stężenia tych substancji w poszczególnych fazach cyklu miesiączkowego warunkują szanse na zapłodnienie i rozwój zarodka. 

Trudności z zajściem w ciąże u kobiet otyłych mogą też mieć związek z insulinopornością i hiperinsulinemią, ponieważ podwyższony poziom insuliny wpływa negatywnie na rozwój oocytów w pęcherzykach jajnikowych, powodując zaburzenia strukturalne zarodka, co przyczynia się do poronień.

Gdy występuje otyłość brzuszna, a zajście w ciąże jest niemożliwe, kobiety często szukają pomocy w zastosowaniu procedury in vitro. Jednak nadwaga i otyłość obniżają także szansę na powodzenie tego zabiegu. 

Gdy kobieta planuje macierzyństwo, a posiada nadwagę lub jest otyła, dobrze byłoby, aby wcześniej zadbała o redukcję nadmiernej masy ciała. Właściwa masa ciała jest bowiem gwarancją prawidłowego funkcjonowania układu rozrodczego u kobiety, ma także korzystny wpływ na parametry hormonalne i metaboliczne. Zmniejszenie masy ciała pomaga w przywróceniu prawidłowych cykli owulacyjnych, co ułatwia zajście w ciążę oraz pozwala uniknąć wielu powikłań, które dotyczą otyłych ciężarnych.

Otyłość w ciąży – zagrożenia i powikłania

Otyłość dotyczy 35 procent kobiet w wieku rozrodczym. Kobiety, które mają nadwagę i zachodzą w ciążę, mają masę ciała o około 15 kg wyższą od kobiet z prawidłową masą ciała, a kobiety otyłe – o prawie 30 kg. Lekarze położnicy zaliczają ciąże takich kobiet do grupy ciąż wysokiego ryzyka, czego powodem jest zwiększona częstość występowania powikłań.

Występujące w otyłości zaburzenia biochemiczne i zmiany metaboliczne mogą powodować u ciężarnych takie powikłania jak nadciśnienie tętnicze, obrzęki, niewydolność cieśniowo-szyjkowa, przedwczesne odpłynięcie płynu owodniowego, niedokrwistość, zaburzenia czynności pracy serca, zakażenia układu moczowego, zaburzenia układu oddechowego oraz zahamowanie wzrostu wewnątrzmacicznego płodu.

Kobiety z otyłością zachodzące w ciążę są bardziej narażone na cukrzycę ciążową, nadciśnienie indukowane ciążą oraz stan przedrzucawkowy.  Częściej występuje u nich przedłużony czas trwania ciąży oraz wskazania do jej wcześniejszego zakończenia.

Otyłość w ciąży oznacza także wyższe ryzyko wystąpienia późniejszej cukrzycy typu 2, ciąż wielopłodowych i przewlekłego nadciśnienia tętniczego, które może się zwiększać, gdy nasila się stopień otyłości.

Często kobiety z nadwagą czy otyłością nie zdają sobie sprawy, że występuje u nich cukrzyca lub nadciśnienie tętnicze, dopiero wykazują to badania przeprowadzane podczas ciąży. 

Diagnostyka cukrzycy ciężarnych polega na wykonaniu badania krwi, które określa poziom glukozy. Badanie glukozy zaleca się już na początku ciąży. Wynik równy bądź wyższy od 126 mg/dl oznacza, że badanie należy powtórzyć w kolejnym dniu. Jeżeli poziom ten ponownie przekroczy 126 mg/dl, wówczas stwierdza się cukrzycę w ciąży. Przy prawidłowym wyniku poziomu glukozy kolejnym etapem diagnostyki jest doustny test obciążenia glukozą, który wykonywany jest– między 24. a 28. tygodniem ciąży i służy do wykrywania cukrzycy ciążowej. Zalecane jest, aby u otyłych pacjentek test ten wykonać wcześnie.

Otyłość w ciąży wpływa także na stan płodu i może być powodem makrosomii (zbyt dużej masy ciała) oraz może powodować wady wrodzone, takie jak wady cewy nerwowej, wady serca, wady powłok jamy brzusznej i jelit, atrezja odbytu, brak kończyn, spodziectwo, przepukliny przeponowe czy przepukliny pierścienia pępkowego. Wyższe jest także ryzyko rozszczepu podniebienia u płodu oraz zgonu noworodka u kobiet otyłych.

Gdy występuje otyłość a usg w ciąży jest konieczne, często jest problem z jego wykonaniem, z powodu niedostatecznej rozdzielczości obrazowania ultrasonograficznego. Duża otyłość w ciąży powoduje, że u takich pacjentek nie można w ogóle wykonać badania USG w kierunku wad wrodzonych płodu. Trudna także, ze względu na dużą ilość tkanki tłuszczowej u otyłej pacjentki może być ocena rytmu serca płodu.

U ciężarnych kobiet otyłych występuję także wyższe ryzyko wystąpienia powikłań w przebiegu porodu. U większości otyłych i patologicznie otyłych kobiet częściej niż u kobiet z prawidłową masą ciała stosowana jest indukcja porodu z powodu przeterminowania ciąży. U kobiet, u których poród rozpoczyna się samoistnie, wolniejsze jest tempo rozszerzania się szyjki macicy oraz dłuższy przebieg porodu. Im wyższy wskaźnik masy ciała BMI u kobiety, tym trudniej monitorować skurcze macicy oraz rytm serca u płodu. Trudniej stosować także wspomaganie porodu.

Częstość wykonywania cięć cesarskich u ciężarnych otyłych jest prawie dwukrotnie wyższa w porównaniu z ciężarnymi o prawidłowej masie ciała. Zabieg ten wiąże się u takich pacjentek z większą utratą krwi, dłuższym czasem operacji, ryzykiem wystąpienia krwotoku, większą częstością występowania zakażeń ran i ich rozejścia. U kobiet otyłych występują też trudności w wykonaniu znieczulenia przewodowego przed zabiegiem.

Powikłania poporodowe u kobiet otyłych to częstsze występowanie zapalenia błony śluzowej macicy, zakrzepica żylna, a także zaburzenia emocjonalne w postaci depresji.

Wskazuje się także na częściej występującą u noworodków kobiet otyłych niższą punktację w skali Apgar. U dzieci takich kobiet częściej występuje otyłość oraz cukrzyca. 

Otyłość w ciąży – co robić?

Kobiety z nadwagą i otyłością często mają złe nawyki żywieniowe, które kontynuują podczas ciąży, okres ten bywa dla nich wytłumaczeniem spożywania pokarmów o wartości kalorycznej przekraczającej zapotrzebowanie organizmu (tzw. jedzenie za dwoje). Może to nasilić otyłość i przyczynić się do wielu powikłań. 

Ciąża nie stanowi przeciwwskazania do utrzymywania masy ciała na stałym poziomie czy nawet jej redukcji u otyłych pacjentek, jeżeli wzrost płodu jest odpowiedni. Brak przyrostu masy ciała, a nawet jego redukcja u takich pacjentek oznacza zmniejszenie występowania powikłań, takich jak stan przedrzucawkowy, urodzenia dziecka o zbyt dużej masie, porodu zabiegowego, uzyskania przez noworodka małej liczby punktów w skali Apgar, a także hospitalizacji urodzonego dziecka na oddziale intensywnej opieki. 

Gdy u kobiety występuje otyłość w ciąży dieta, którą stosuje, nie musi być wysokokaloryczna, pod warunkiem że dostarcza odpowiednią ilość substancji odżywczych, szczególnie białka i witamin. Kobieta powinna unikać słodyczy, potraw tłustych i nadmiaru węglowodanów. Wskazana jest także regularna aktywność fizyczna. 

Pacjentka taka powinna pozostać pod stałą opieką lekarza  i stosować się do jego wskazówek dotyczących sposobu odżywiania oraz regularnie wykonywać zalecane badania. 

Źródła: 
Flick A., Artal R., Flik A., Otyłość a przyrost masy ciała podczas ciąży, Ginekologia po Dyplomie, 2013,15 (5), 40-47 
Berner-Trąbska M., Kowalska-Toporek U., Karowicz-Bilińska A., et. al., Wpływ nadwagi lub otyłości u ciężarnych na przebieg ciąży i okresu okołoporodowego z uwzględnieniem stanu urodzeniowego noworodka w oparciu o materiał kliniczny, Ginekologia Polska, 2009, 80, 845-850
Bebelska K.P., Ehmke vel Emczyńska E., Gmoch-Gajzlerska E., Otyłość jako czynnik zaburzający procesy rozrodcze, Nowiny Lekarskie, 2011, 80 (6), 499-507
Pach B., Konsekwencje otyłości w ciąży, praca licencjacka, 2017, Repozytorium Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wydział Biologii
Hajduk M., Wpływ masy ciała na płodność u kobiet, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 2012, 8 (3), 93-97