Piramida żywienia dla osób starszych. Jak powinien odżywiać się senior?

Spis treści:

Prawidłowe żywienie osób starszych – dlaczego jest tak istotne?
Piramida żywienia dla osób starszych
Żywienie osób starszych leżących

Biologiczne starzenie się to nieuchronny proces, który dotyka każdego, jednak prędkość jego postępowania i wystąpienie cech patologicznych (chorób) zależy od wielu czynników. Należą do nich między innymi geny, na które nie mamy wpływu, ale które decydują tylko w niewielkim stopniu o tym, jaki będzie stan naszego zdrowia.

Pozostałe czynniki zależą tylko od nas, tworzą one styl życia, który sami kształtujemy, a składa się na niego podejmowana aktywność fizyczna, stosowana dieta czy używki.

Na kondycję w wieku senioralnym pracuje się przez całe życie, ale także osoba starsza może wpływać na to, jak się czuje, prowadząc zdrowy tryb życia i pielęgnując właściwe nawyki. Należy do nich także odpowiednia dieta.

Prawidłowe żywienie osób starszych – dlaczego jest tak istotne?

Żywienie osób starszych jest bardzo istotne z uwagi na zmiany zachodzące z wiekiem w organizmie, a także z uwagi na częste w starszym wieku choroby.

Istotna jest właściwa kaloryczność produktów, która nie będzie prowadzić ani to otyłości, ani do niedożywienia oraz zawartość składników odżywczych, witamin i mikroelementów.

Otyłość u osób starszych, oprócz niekorzystnych zmian metabolicznych, prowadzi często także do zaostrzenia przebiegu chorób przewlekłych, często występujących w tym wieku. Ma również niekorzystny wpływ na poczucie jakości życia, sprawność funkcjonalną czy zdolność do samodzielnego wykonywania czynności życiowych.

Z otyłością wiąże się także większe ryzyko pojawienia się takich chorób jak nadciśnienie czy cukrzyca typu 2, na których występowanie wpływ ma także wiek. Otyłość to także narażenie stawów i kręgosłupa na większe obciążenie i tym samym na szybsze zmiany zwyrodnieniowe. Nadmierna masa ciała zwiększa także ryzyko występowania chorób serca, chorób układu pokarmowego (kamica żółciowa) czy nowotworowych.

Natomiast niedożywienie, związane z niedostateczną podażą energii, makroskładników i mikroskładników może prowadzić do licznych zaburzeń w funkcjonowaniu całego organizmu, a nawet do śmierci.

Wiążę się także z niedoborem witamin, które są istotne w odżywianiu, a w przypadku osób starszych są szczególnie ważne. Seniorom, nawet gdy spożywają wystarczająco kaloryczne posiłki, brakuje często takich witamin jak D, K, A, a także C, E i B12, a także takich mikroelementów jak kwas foliowy, żelazo, magnez i wapń.

Niedożywienie najczęściej dotyczy starszych osób, które są hospitalizowane, a także pensjonariuszy domów opieki, ale nie tylko. Także osoby samodzielne mogą, z powodu stosowania jednostronnych ubogich diet, doprowadzić swój organizm do stanu, w którym brakuje mu istotnych składników odżywczych. Może do doprowadzić do anemii, zmniejszenia masy mięśniowej (która i tak z powodu wieku staje się coraz mniejsza), nasilonych zmian zwyrodnieniowych w stawach czy osteoporozy.

Piramida żywienia osób starszych zawiera zalecenia, które pomogą zapobiec tym problemom i utrzymać dobry stan zdrowia i kondycję przez długie lata.

Piramida żywienia dla osób starszych

Piramida zdrowego żywienia dla osób starszych, która została opracowana przez Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, zawiera wskazówki dotyczące zarówno zawartości diety jak i częstości spożywanych posiłków.

Podstawę tej Piramidy Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej dla osób starszych tworzy właśnie aktywność fizyczna. Może to być codzienna gimnastyka, nawet wykonywana na krześle czy łóżku, spacery lub pływanie, jazda na rowerze (w zależności od kondycji i stanu zdrowia).

Ruch wpływa znakomicie na poprawę samopoczucie, stymuluje układ pokarmowy do szybszej pracy (zapobiega częstemu problemowi seniorów, jakim są zaparcia), wzmacnia mięśnie i jest jednym ze sposobów zapobiegania osteoporozie. Wpływa także na większą odporność organizmu na choroby.

Drugi poziom piramidy zawiera zalecenie dotyczące picia odpowiedniej ilości wody, a kolejny to warzywa i owoce, które powinny stanowić połowę spożywanych posiłków (dwie porcje z nich można zastąpić sokami). Kolejny poziom to produkty zbożowe, zwłaszcza pełnoziarniste, a piąty to produkty mleczne, która należy spożywać głównie sfermentowane, czyli jogurty i kefiry (co najmniej 3 duże szklanki dziennie). Można je częściowo zastąpić serami.

Na samej górze piramidy znajdują się produkty zawierające białko, czyli mięso, ryby, jaja oraz rośliny strączkowe. Piramida zdrowego żywienia dla osób starszych zaleca ograniczenie spożywania czerwonego mięsa, przetworzonych produktów mięsnych i tłuszczów zwierzęcych. Zalecane są tłuszcze roślinne - oleje czy tłuszcze zawarte w orzechach.

Warto stosować się do powyższych zaleceń ogólnych, jednocześnie pamiętając, że najlepiej, aby dietę układał profesjonalny dietetyk, który uwzględni indywidualne predyspozycje każdego organizmu.

Zasady żywienia osób starszych mówią także o tym, że posiłki należy spożywać regularnie – 5-6 razy w ciągu dnia, co 2-3 godziny. Powinny one być urozmaicone, mało objętościowe i świeżo przygotowane. Przynajmniej jeden posiłek w ciągu dnia powinien być ciepły.

W celu zapobiegania odwodnieniu, zalecane jest częste picie płynów, małymi łykami, także wtedy, gdy nie odczuwa się pragnienia.

Nie każdy senior dobrze toleruje warzywa i owoce, dlatego można je spożywać przetarte lub w postaci soków.

W diecie seniora powinno być mało soli, zamiast niej do przyprawiania potraw można stosować zioła. Suplementy diety powinny być przyjmowane po konsultacji z lekarzem lub dietetykiem. Kontrolować powinno się także ewentualne interakcje między przyjmowanymi lekami i żywnością, dlatego dobrze jest sprawdzać, z jakimi produktami nie wolno łączyć określonych leków.

Unikać należy cukru, słodyczy, słodzonych napojów oraz alkoholu.

Żywienie osób starszych leżących

Gdy osoba starsza z powodu swojego stanu zdrowia jest osobą leżącą, pojawiają się u niej dodatkowe problemy. Brak ruchu spowalnia bowiem pracę układu trawiennego i nasila już istniejące dolegliwości. Dlatego u takich osób często zdarzają się bóle brzucha, wzdęcia i zaparcia a także osłabienie organizmu i niedożywienie.

Aby zapobiegać tym powikłaniom dieta osoby starszej leżącej powinno być przede wszystkim pełnowartościowa, lekkostrawna i niezbyt kaloryczna, ponieważ leżąc spala się mniej kalorii. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy u takiej osoby pojawiają się odleżyny lub choruje i ma gorączkę, wówczas trzeba zwiększyć kaloryczność posiłków.

Żywienie osób starszych leżących powinno uwzględniać odpowiednią ilość białka. Podawane potrawy nie powinny być smażone, tylko gotowane na parze, bez tłuszczu. Unikać też należy takich ciężkostrawnych produktów jak rośliny strączkowe.

W przypadku osoby leżącej trzeba zadbać szczególnie o zawartość wapnia i witaminy D w diecie (w razie potrzeby należy ją suplementować) oraz o takie mikroelementy jak magnez i cynk.

Aby zapobiegać zaparciom dieta powinna zawierać odpowiednią ilość błonnika. Jest on składnikiem warzyw oraz pełnoziarnistych produktów zbożowych.

Warto podkreślić, że odżywianie w przypadku starszych osób, które cierpią na choroby przewlekłe, powinno także uwzględniać zalecenia lekarza dotyczące tych chorób. Na przykład, jeżeli jest to cukrzyca, to ważne jest spożywanie produktów z niskim indeksem glikemicznym.

W każdym przypadku, gdy senior cierpi na przewlekłą chorobę, powinien stosować się do zaleceń lekarza dotyczących żywienia lub poprosić o pomoc dietetyka, który opracuje jadłospis oparty o te zalecenia.

Źródła:
Jarosz M., Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej dla osób w wieku starszym, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, luty 2018
Dziurowicz-Kozłowska A., Otyłość, w: Pogoda na starość, red. Owczarek K., Łazarewicz M.A., Wolters Kluwer, Warszawa 2015, s. 126-138
Jaworski M., Niedożywienie, w Pogoda na starość, red. Owczarek K., Łazarewicz M.A., Wolters Kluwer, Warszawa 2015, s. 139 -149