Nie lekceważ zawrotów głowy!

Zawroty głowy są jedną z częstszych dolegliwości zgłaszanych w gabinecie lekarskim. Postawienie właściwej diagnozy jest dużym wyzwaniem, ponieważ jest to uczucie subiektywne a pojęcie zawrotów głowy jest często nadużywane. Każdy doświadczył zawrotów głowy w momencie, gdy zbyt szybko wstał z krzesła czy łóżka. Kiedy zatem powinniśmy się niepokoić zawrotami głowy? Jakie dodatkowe objawy powinny zwrócić uwagę? Kiedy zawroty głowy powinny skłonić do wizyty w gabinecie lekarskim?

Zawroty głowy - definicja

W zachowaniu równowagi biorą udział: narząd przedsionkowy w uchu wewnętrznym, narząd wzroku, receptory czucia głębokiego w mięśniach, a także narządu słuchu i zmysł dotyku. W przypadku uszkodzenia narządu przedsionkowego lub jego połączeń nerwowych mogą występować prawdziwe (tzw. układowe) zawroty głowy, powodujące uczucie wirowania - kołowego ruchu otoczenia lub własnego ciała, często z towarzyszącymi nudnościami, a nawet wymiotami. Są one silniej wyrażone przy uszkodzeniu obwodowej niż ośrodkowej części układu przedsionkowego. Natomiast zaburzenia wzroku czy błędne przewodzenie impulsów z mięśni odpowiadają za uczucie niestabilności podłogi przy chodzeniu, wrażenie falowania podłoża, czyli zawroty tzw. nieukładowe, a także niespecyficzne objawy, jak uczucie oszołomienia, osłabienia czy stan przedomdleniowy.

Zawroty głowy - przyczyny

Z racji rozległości pojęcia zawroty głowy mogą być powodowane przez różnorodne czynniki. Narząd przedsionkowy jest częścią układu równowagi, który składa się z części obwodowej (narząd przedsionkowy w uchu wewnętrznym) i ośrodkowej (jądra przedsionkowe mózgu). W analogiczny sposób, w zależności od miejsca uszkodzenia układu równowagi, przyczyny mogą być obwodowe lub ośrodkowe. Na przyczyny obwodowe będą składały się wszelkie urazy w obrębie ucha wewnętrznego (złamanie piramidy kości skroniowej, przetoka przychłonki, wstrząśnienie błędnika), zapalenie błędnika, zapalenie części przedsionkowej nerwu VIII, choroba Meniere’a czy choroba lokomocyjna. Jeśli chodzi o przyczyny ośrodkowe, możemy mieć do czynienia z udarem w obrębie móżdżku i pnia mózgu, guzem kąta mostowo - móżdżkowego, stwardnieniem rozsianym, może to być migrena a nawet napad padaczkowy.

Zawroty głowy mogą być również skutkiem zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, urazów głowy czy chorób układu sercowo-naczyniowego, tj, nadciśnienie tętnicze, zwężenie zastawki aortalnej, kardiomiopatia przerostowa, zespół podkradania - wówczas występują najczęściej w związku z wysiłkiem fizycznym. Mogą też wystąpić po terapii manualnej kręgosłupa szyjnego, z uwagi na dłuższe pozostawanie w pozycji odgięciowej. Inną przyczną zawrotów głowy może być niedoczynność tarczycy lub menopauza.

Coraz większą grupę chorych z zawrotami głowy stanowią pacjenci z zaburzeniami na tle psychoemocjonalnym, zgłaszający objawy niebędące zawrotami – wrażenie oszołomienia, omdlewania z towarzyszącym uczuciem szybkiego bicia serca, nadmiernej potliwości wegetatywnymi, tachykardią. Mogą one towarzyszyć napadom lękowym, depresji czy zaburzeniom snu. Warto zwrócić uwagę również na przyjmowane leki, ponieważ wśród niektórych wymienianych działań niepożądanych mogą pojawić się zawroty głowy.

Zawroty głowy i nudności - niebezpieczne połączenie

Szczególną uwagę należy zwrócić, jeśli zawrotom głowy towarzyszą nudności. Zawroty głowy i nudności są składową klasycznej triady objawów w chorobie Menier’a (poza nimi występuje szum uszny i uczucie pełności w uszach oraz odbiorcze upośledzenie słuchu). Dotyczy ona około 3% pacjentów zgłaszających zawroty głowy, a u większości objawy ujawniają się między 30 a 50 rokiem życia. Istotą choroby jest gromadzenie się i wzrost ciśnienia płynu w błędniku błoniastym, skutkujące powstawaniem wodniaka błędnika. Na skutek gromadzenia się płynu błędnik błoniasty ulega rozciągnięciu i rozerwaniu, co powoduje uszkodzenie nerwu przedsionkowego i ślimakowego. Miejsce uszkodzenia goi się, ale płyn nadal gromadzi się w błędniku i ponownie dochodzi do jego rozerwania. Początkowo choroba dotyczy głównie przewodu ślimakowego i woreczka, aż obejmuje cały układ śródchłonkowy. Jednorazowy napad trwa od 20 min do nawet kilku godzin. Pojawia się bez wyraźnej przyczyny i w nieregularnych odstępach czasu. Każdy atak przyczynia się do ubytku słuchu, a nieleczona choroba może doprowadzić do głuchoty.

Nudności w połączeniu z zawrotami głowy mogą również wskazywać na zaburzenia metaboliczne. Szczególnie niebezpieczna i zagrażająca życiu jest hipoglikemia - nagły spadek poziomu glukozy we krwi. Może występować jako jeden z pierwszych objawów cukrzycy typu 2, u pacjentów po resekcji żołądka czy jelita cienkiego. Coraz częściej jest też rozpoznawana hipoglikemia reaktywna idiopatyczna - występuje u osób bez chorób towarzyszących, kilka godzin po spożyciu posiłku bogatego w węglowodany. Do postawienia diagnozy konieczna jest obecność wszystkich elementów triady Whipple’a: pojawiające się objawy hipoglikemii, ustępujące po spożyciu węglowodanów oraz obiektywne potwierdzenie obniżenia stężenie glukozy w surowicy.

Zawroty głowy z towarzyszącymi nudnościami mogą także towarzyszyć stanom nagłym zagrożenia życia, wymagającym natychmiastowej pomocy lekarskiej. Może to być udar mózgu czy zawał serca. Dlatego nie należy lekceważyć nagle występujących zawrotów głowy z mdłościami. Jeśli towarzyszą im zaburzenia mowy, widzenia czy drętwienie lub osłabienie kończyn, może wskazywać to na udar mózgu. Natomiast gdy pojawia się ból w klatce piersiowej, narastająca duszność, osłabienie czy niepokój należy pomyśleć o zawale serca.

Poranne mdłości oraz zawroty głowy mogą też pojawiać się jako wczesne objawy ciąży. W podobny sposób mogą pojawiać się wczesne objawy guza mózgu. Spowodowane jest to wzrastającym ciśnieniem śródczaszkowym, przez co dochodzi do ucisku na nerw przedsionkowo-ślimakowy i\lub móżdżek.

Zawroty głowy - kiedy udać się do lekarza?

Cenną wskazówką sugerującą czy udać się do lekarza jest czas trwania zawrotów głowy:

• sekundy - prawdopodobnie związane ze zmianą położenia,
• minuty - przejściowe niedokrwienie ucha wewnętrznego czy niewydolność kręgowo - podstawna powstająca w wyniku toczącej się miażdżycy ze zwężeniem tętnic zaopatrujących mózg,
• godziny - choroba Meniere’a,
• tygodnie lub miesiące - zapalenie błędnika czy stan po wypadnięciu czynności przedsionka,
• lata - zaburzenia neurologiczne takie jak np. stwardnienie rozsiane czy miażdżyca naczyń mózgowych.

Należy brać również pod uwagę czy w ostatnim czasie nie nastąpiły urazy głowy. Zawroty głowy mogą towarzyszyć udarowi mózgu czy zawałowi serca, dlatego mając takie podejrzenie, należy bezwzględnie i jak najszybciej wezwać pomoc.

Zawroty głowy - leczenie zależne od przyczyny

W leczeniu zawrotów głowy możliwe są trzy drogi postępowania: leczenie objawowe, które doraźnie niweluje dolegliwości, przyczynowe, jeśli uda się postawić właściwą diagnozę oraz rehabilitację po uszkodzeniu układu przedsionkowego. Postawienie konkretnej diagnozy bywa bardzo trudne, ze względu na różnorodność schorzeń mogących dawać zawroty głowy. Zastosowanie też mają między innymi leki przeciwhistaminowe, jednak mogą one powodować senność, będącą źle tolerowanym działaniem niepożądanym utrudniającym codzienne funkcjonowanie.

Lekarzem, do którego należy się udać z zawrotami głowy, jest przede wszystkim laryngolog i neurolog, potem kardiolog, lub endokrynolog (zawroty głowy mogą być powodowane niedoczynnością tarczycy lub menopauzą). Jeśli zawroty głowy mają podłoże psychosomatyczne, warto skorzystać z pomocy lekarza psychiatry, który dobierze odpowiednie leczenie przeciwlękowe lub w razie potrzeby psychoterapię.

Źródła:

1. Wojciech Kozubski, Paweł Liberski. Neurologia. Tom 2. Warszawa 2016. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. ISBN: 978-83-200-4535-2
2. Kazimierz Niemczyk. Wykłady z otolaryngologii. Warszawa 2012. Wydawnictwo medyczne medipage. ISBN: 978-83-61104-68-1
3. Stephen Hauser, Scott Andrew Josephson. Harrison's Neurology in Clinical Medicine. Wydawnictwo McGraw-Hill Medical 2013, wyd.3. ISBN: 978-00-7181-500-0
4. Berkowicz T., Domitrz I., Kalinowska‑Łyszczarz A., Kozubski W., Ryglewicz D., Sienkiewicz-Jarosz H., Prusiński A.: Rekomendacje postępowania w zawrotach głowy w praktyce ambulatoryjnej. Neurologia Praktyczna 2013; 5(74); 8-16
5. Hanna Sienkiewicz-Jarosz, Konrad Rejdak, Zawroty głowy Polski Przegląd Neurologiczny, 2018, tom 14, nr 2, str. 67-74
6. Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski. Interna Szczeklika. Kraków 2020, wyd. 11. ISBN: 978-83-7430-628-7