Zespół Klinefeltera - czym jest i czy można go leczyć?

Zespół Klinefeltera jest najczęstszym zaburzeniem różnicowania płci u mężczyzn. Jest to wrodzona choroba występująca u około 1-2,5 na 1000 chłopców i mężczyzn, spowodowana nieprawidłową liczbą chromosomów płciowych. Osoby dotknięte tym zaburzeniem mają 47 chromosomy (zamiast 46) i kariotyp 47, XXY. Daje ona różne objawy – zarówno fizyczne, jak i emocjonalne. Jak wszystkie choroby genetyczne, zespół Klinefelterta jest niestety nieuleczalny.

Zespół Klinefeltera (znany również jako zespół 47, XXY lub hipogonadyzm hipergonadotropowy) jest chorobą występującą wyłącznie u chłopców i mężczyzn. Przyczynę zaburzeń stanowi niewłaściwa liczba chromosomów płciowych. Może to skutkować zaburzeniami rozwoju płciowego oraz powodować niepłodność.

Zespół Klinefeltera – co to jest?

Zespół Klinefeltera jest najczęstszym zaburzeniem różnicowania płci u mężczyzn. Jest to wrodzona choroba występująca u około 1-2,5 na 1000 chłopców i mężczyzn, spowodowana nieprawidłową liczbą chromosomów płciowych. Osoby dotknięte tym zaburzeniem mają 47 chromosomy (zamiast 46) i kariotyp 47, XXY. Dodatkowy chromosom płciowy (chromosom X) pochodzi od matki. Defekt genetyczny jest u chorych przyczyną rozwijającego się w okresie dojrzewania hipogonadyzmu hipergonadotropowego, czyli niewydolności jąder. Pojęcie to opisuje uszkodzenie gonad (u mężczyzn jąder), powodujące ich nieprawidłową czynność zarówno w zakresie produkcji plemników, jak i wydzielania hormonów. Może to skutkować zaburzeniami rozwoju płciowego oraz upośledzeniem płodności.

U wielu mężczyzn objawy są na tyle dyskretne, że do rozpoznania dochodzi dopiero w wieku dorosłym lub syndrom pozostaje nierozpoznany przez całe życie. Wczesna diagnoza jest jednak ważna, ponieważ umożliwia skuteczniejsze łagodzenie objawów i pozwala na uniknięcie powikłań choroby, takich jak trudności w uczeniu się, opóźnione dojrzewanie płciowe czy osteoporoza.

Zespół Klinefeltera – przyczyny

Zespół Klinefeltera jest chorobą występującą wyłącznie u chłopców i mężczyzn. Przyczynę zaburzeń stanowi niewłaściwa liczba chromosomów płciowych. U zdrowych osób materiał genetyczny każdej komórki uformowany jest w postaci 46 chromosomów, z których dwa określają płeć danego osobnika – XX u kobiet i XY u mężczyzn. Chorzy z zespołem Klinefeltera mają dodatkowy chromosom X (47, XXY) u większości obecny we wszystkich komórkach organizmu.

O wiele rzadziej zdarza się, że tylko część komórek posiada 47 chromosomów, a część jest prawidłowych bez dodatkowego chromosomu X (47, XXY/46, XY) – taki stan nazywamy mozaicyzmem genetycznym. U pacjentów z mozaicyzmem objawy mają najczęściej mniejsze nasilenie lub są w ogóle niezauważalne. Bardzo rzadko chory mężczyzna posiada dwa dodatkowe chromosomy X (48, XXXY), co jest związane z o wiele cięższym przebiegiem zespołu Klinefeltera. Przyczyną nieprawidłowej liczby chromosomów jest najczęściej ich niewłaściwe rozejście się w trakcie podziałów komórkowych zachodzących podczas tworzenia się gamet, czyli plemników i komórki jajowej.

Opisane zaburzenia genetyczne są powodem nieprawidłowego rozwoju gonad, w tym przypadku jąder, których czynność jest konieczna do powstania prawidłowych narządów płciowych i zewnętrznych cech płciowych u dziecka. U zdrowych mężczyzn w okresie młodzieńczym hormony wytwarzane w jądrach pozwalają na przejście dojrzewania płciowego i wytworzenie cech płciowych charakterystycznych dla dorosłego mężczyzny. Prawidłowe funkcjonowanie jąder jest także warunkiem męskiej płodności. W zespole Klinefeltera występuje pierwotna niewydolność jąder, która ujawnia się w okresie dojrzewania i prowadzi do niepłodności.

Zespół Klinefeltera – objawy

Objawy zespołu Klinefeltera różnią się w zależności od wieku i charakterystyki występujących u chorego zaburzeń genetycznych. Z tego powodu często zdarza się, że do rozpoznania dochodzi dopiero w wieku dorosłym (średni wiek, w którym stawiana jest diagnoza wynosi około 30 lat). W przypadkach cięższych (u mężczyzn z kariotypem 48, XXXY) objawy są zauważalne już przed okresem dojrzewania płciowego, a nawet we wczesnym dzieciństwie lub okresie noworodkowym.

Zespół Klinefeltra - objawy u dzieci

Widoczną oznaką zespołu Klinefeltera u małego dziecka może być niedorozwój prącia, niewłaściwe umiejscowienie ujścia cewki moczowej (spodziectwo) czy wnętrostwo (jądra zamiast w worku mosznowym są w kanale pachwinowym lub jamie brzusznej). Napięcie mięśniowe dzieci z zespołem Klinefeltera często jest osłabione, dlatego mogą one później zacząć siadać, raczkować i chodzić. Zwykle mają także upośledzoną koordynację ruchową. U chłopców między 3. a 10. rokiem życia poza małymi, twardymi jądrami często nie występują inne objawy. Mogą oni rosnąć szybciej niż rówieśnicy i mieć dłuższe nogi ale też większą ilość tkanki tłuszczowej. Zaburzenia wieku dziecięcego dotyczą również zachowania i są związane z trudnościami w rozwoju mowy i komunikacji werbalnej co skutkuje trudnościami w nauce.

Zespół Klinefeltera – objawy w okresie dojrzewania

U części chłopców pierwszym podejrzanym objawem jest opóźnione albo nieprawidłowe dojrzewanie – brak wzrostu charakterystycznego męskiego owłosienia, powiększenia jąder czy zmiany barwy głosu. Pierwszym alarmującym objawem może być ginekomastia, czyli powiększanie się gruczołów sutkowych. Niedobór testosteronu prowadzi do niewykształcenia prawidłowej muskulatury ciała. Chłopcy z zespołem Klinefeltera są zazwyczaj wyżsi niż ich rówieśnicy, mają także skłonność do rozwoju osteoporozy. Mogą oni mieć też trudności w rozpoznawaniu i wyrażaniu swoich emocji, łatwiej ulegają pobudzeniu emocjonalnemu przez co częściej mają problemu z nauką i w życiu społecznym.

Zespół Klinefeltera – wygląd w okresie dorosłym

W przypadkach łagodnych rozpoznanie jest stawiane dopiero w życiu dorosłym. Sylwetka chorych jest najczęściej szczupła, są to mężczyźni wysocy o słabym umięśnieniu. Do objawów w tym okresie należy ginekomastia, skąpe owłosienie okolic intymnych, klatki piersiowej i twarzy, niewielkie jądra przy prawidłowym rozmiarze członka. Znacznie częściej niż u pozostałych mężczyzn dochodzi u nich do rozwoju raka sutka, częściej występuje zespół metaboliczny (otyłość, cukrzyca typu 2, zaburzenia lipidowe i nadciśnienie tętnicze), choroby układu krążenia, osteoporoza, padaczka i choroby autoimmunologiczne.

Choroba XXY a płodność

Mężczyźni z zespołem Klinefeltera mogą prowadzić normalne życie seksualne, choć u części z nich libido jest obniżone i występują zaburzenia erekcji. W takich przypadkach poprawę przynosi leczenie testosteronem, wpływające pozytywnie zarówno na libido, jak i towarzyszące chorobie zaburzenia nastroju. Jednak z powodu nieprawidłowego funkcjonowania jąder, ich niedorozwoju i zwłóknienia dochodzi do zaburzenia wytwarzania w nich prawidłowych plemników, wskutek czego nawet 95-99% chorych mężczyzn jest bezpłodnych. Terapia hormonalna może w niewielkim stopniu stymulować produkcję plemników, jednak nie prowadzi do wyleczenia dysfunkcji. Dorośli mężczyźni z zespołem Klinefeltera mają znacznie podwyższone stężenia gonadotropin przysadkowych we krwi (FSH i LH), natomiast stężenie testosteronu jest najczęściej na dolnej granicy normy dla zdrowych mężczyzn.

Zespół Klinefeltera – leczenie

Ponieważ zespół Klinefeltera jest wrodzoną anomalią genetyczną, nie istnieje żadna skuteczna metoda prowadząca do wyleczenia. Jest jednak wiele możliwości łagodzenia objawów i zapobiegania powikłaniom choroby. Do najważniejszych należy terapia testosteronem, która powinna być rozpoczęta jak najwcześniej, nawet u noworodków. Zapobiega ona utrwaleniu się niedorozwoju narządów płciowych, umożliwia właściwe przejście okresu dojrzewania a w życiu dorosłym prowadzenie normalnego życia seksualnego. Jeżeli dojdzie do rozwoju ginekomastii i wykształcone piersi stanowią problem kosmetyczny i psychologiczny, powinny zostać usunięte chirurgicznie. Chłopcy z zaburzeniami zachowania i problemami edukacyjnymi mogą wymagać indywidualnego dostosowania programu nauczania lub pomocy psychologicznej. Niepłodność jest trudna do wyleczenia i tylko w niektórych przypadkach pomocne są techniki wspomaganego rozrodu. Plemniki w nasieniu mężczyzn z zespołem Klinefeltera są obecne niezwykle rzadko (tylko u około 8% mężczyzn). Dla części par właściwą decyzją pozwalającą rozwiązać problem niepłodności jest adopcja.

Mężczyźni z zespołem Klinefeltera powinni być objęci szczególną opieką lekarską, ze względu na zwiększone ryzyko wczesnego rozwoju osteoporozy, choroby niedokrwiennej serca, zakrzepicy żylnej i chorób autoimmunologicznych. Wymagają regularnych konsultacji specjalistów m.in. z zakresu endokrynologii, reumatologii, kardiologii czy immunologii.

Źródła:

1. AM Matsumoto, BD Anawalt. Clinical features, diagnosis, and management of Klinefelter syndrome. www.uptodate.com
2. Groth KA, Skakkebæk A, Høst C, et al. Clinical review: Klinefelter syndrome - a clinical update. J Clin Endocrinol Metab 2013; 98:20.
3. Samplaski MK, Lo KC, Grober ED, et al. Phenotypic differences in mosaic Klinefelter patients as compared with non-mosaic Klinefelter patients. Fertil Steril 2014; 101:950.
4. Giagulli VA, Campone B, Castellana M, et al. Neuropsychiatric Aspects in Men with Klinefelter Syndrome. Endocr Metab Immune Disord Drug Targets 2019; 19:109.
5. Girardin CM, Van Vliet G. Counselling of a couple faced with a prenatal diagnosis of Klinefelter syndrome. Acta Paediatr 2011; 100:917.
6. Ross JL, Kushner H, Kowal K, et al. Androgen Treatment Effects on Motor Function, Cognition, and Behavior in Boys with Klinefelter Syndrome. J Pediatr 2017; 185:193.
7. Wanda Kawalec, Ryszard Groński, Marek Kulus. Pediatria. PZWL, Warszawa 2019. ISBN-978-83-200-5583-2