Rehabilitacja stomatologiczna: na czym polega i kiedy się ją stosuje?

Rehabilitacja stomatologiczna to dział rehabilitacji, który zajmuje się układem czaszkowo-szyjno-żuchwowym. Stosowana jest w celu zmniejszenia dolegliwości bólowych, pojawiających się w tym obszarze, oraz niwelowania zarówno skutków przewlekłych chorób jak i urazów.

Jest to stosunkowo młoda dziedzina fizjoterapii, która jednak zdobywa coraz większą popularność ze względu na efekty, jakie może przynosić, a także dlatego, że dolegliwości w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych i szyi to coraz częstsze przypadłości, wynikające z prowadzonego powszechnie trybu życia.

Na dolegliwości te wpływają: stres, niewłaściwe nawyki żywieniowe, niska aktywność fizyczna, żucie gumy, nawykowe gryzienie długopisu czy obgryzanie paznokci. Mogą je także powodować zaniedbania dotyczące higieny jamy ustnej, powodujące zmiany próchnicowe i braki w uzębieniu, nieleczone zaburzenia zgryzu czy zaniki kostne.

Pierwszym krokiem w usunięciu dolegliwości w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych jest określenie ich przyczyn i ich likwidacja, czyli wyleczenie próchnicy, uzupełnienie ubytków czy usunięcie wad zgryzu. Wtedy można zastosować zabiegi w zakresie rehabilitacji stomatologicznej, wspomagające leczenie i poprawiające funkcjonowanie w tym obszarze.

Elementem rehabilitacji są także zalecenia dotyczące zmiany trybu życia i niewłaściwych nawyków.

Fizjoterapia stomatologiczna ma też zastosowanie przed i po zabiegu chirurgicznym wykonywanym w obrębie twarzoczaszki.

Czym jest rehabilitacja stomatologiczna? 

Rehabilitacja stomatologiczna to różnego rodzaju ćwiczenia i zabiegi, od terapii manualnej do zabiegów z użyciem odpowiednich urządzeń, których celem jest niwelowanie zaburzeń i dolegliwości czynności narządu żucia i całego układu stomatognatycznego, który odpowiada nie tylko za żucie, ale także za mowę, połykanie, oddychanie a także za wyrażanie emocji.

W skład tego układu wchodzą zęby wraz z przyzębiem, stawy skroniowo-żuchwowe, zespół mięśniowo-stawowy a także pozostałe tkanki i narządy jamy ustnej i twarzy, takie jak kości twarzoczaszki, mięśnie (żwaczowe, nadgnykowe, mimiczne, języka i podniebienia), naczynia krwionośne i limfatyczne, nerwy, błona śluzowa oraz ślinianki znajdujące się pod kontrolą ośrodkowego układu nerwowego.

Rehabilitacja stomatologiczna może dotyczyć każdego z tych obszarów i stosowana jest zasadzie w każdym dziale stomatologii, w tym między innymi w endodoncji (zajmującej się rozpoznawaniem i leczeniem chorób miazgi zęba oraz chorób tkanek okołowierzchołkowych), ortodoncji (która zajmuje się leczeniem wad zgryzu, wad szczękowo-twarzowych oraz korygowaniem nieprawidłowości zębowych), protetyce czy chirurgii szczękowo-twarzowej.

Rehabilitacja w endodoncji ma na celu zniwelowanie dolegliwości w stawie skroniowo-żuchwowym spowodowanych zbyt długim otwieraniem ust podczas leczenia, na przykład kanałowego. Dzięki odpowiednim ćwiczeniom pacjent odczuwa ulgę i lepiej może znosić utrzymywanie przez długi czas jednej pozycji wymaganej podczas zabiegów stomatologicznych. 

W przypadku ortodoncji rehabilitacja stomatologiczna może zmniejszyć lub nawet wyeliminować dolegliwości będące skutkiem leczenia ortodontycznego, czyli noszenia aparatu ortodontycznego, do których mogą należeć bóle głowy, bóle twarzoczaszki, zaburzenia czucia, bóle stawów skroniowo-żuchwowych, a nawet szumy uszne, zaburzenia widzenia czy zawroty głowy.

Zastosowanie odpowiednich technik fizjoterapeutycznych sprawia, że leczenie ortodontyczne jest bardziej komfortowe, a jego efekty lepsze.

Fizjoterapia stomatologiczna poprzedzona jest konsultacją ze specjalistą, który przeprowadza szczegółowy wywiad i wykonuje konieczne testy kliniczne.

W zależności od indywidualnych potrzeb pacjentów w skład zespołu zajmującego się rehabilitacją stomatologiczną może wchodzić kilku specjalistów, najczęściej jest to protetyk, stomatolog i ortodonta.

Jakie są metody rehabilitacji stomatologicznej?

Rehabilitacja stomatologiczna obejmuje różne rodzaje terapii, które są zależne od rodzaju występujących dolegliwości oraz indywidualnych potrzeb pacjentów.

Metody te można podzielić na dwie grupy, jedna to kinezyterapia, terapia manualna i leczenie wad postawy, druga grupa to zabiegi fizykalne, wykonywane przy użyciu odpowiednich urządzeń.

Kinezyterapia to terapia w postaci ćwiczeń wzmacniających mięśnie i poprawiających ruchomość stawów. Ćwiczenia nie muszą zawsze dotyczyć wyłącznie twarzy, często dotyczą także okolic kręgosłupa piersiowego oraz szyjnego.  Mięśnie tych okolic są bowiem powiązane z mięśniami obszaru żuchwy i szczęki i ich stan może wpływać na dolegliwości w tym obszarze.

Można także stosować masaże twarzy i całej głowy, których efektem jest rozluźnienie mięśni oraz mobilizacja stawów.

Wzmocnienie mięśni twarzy i poprawienie czucia mają na celu ćwiczenia w zakresie fizjoprofilaktyki. Są one indywidualnie dobierane przez fizjoterapeutę i pacjent może je sam wykonywać w domu.

W ramach fizykoterapii stosuje się zabiegi z użyciem lasera, terapię ultradźwiękową, ciepłolecznictwo czy przezskórną stymulację nerwów.

Metody te działają między innymi przeciwzapalnie oraz przeciwbólowo.

Fizjoterapia stomatologiczna to także kineziology taping, czyli kinezjotaping, który polega na zastosowaniu plastrów o specjalnej strukturze, naklejanych na określoną część ciała. Metoda ta ma zastosowanie w leczeniu bólu i dysfunkcji w okolicy czaszkowo-żuchwowej oraz w obrębie kręgosłupa szyjnego.

Pomaga, gdy występuje wzmożone napięcie lub przeciążenia mięśni żwaczy, a także w neuralgii nerwu trójdzielnego oraz przy porażeniach nerwu twarzowego. Metoda ta ma także zastosowanie przed zabiegami, na przykład przed operacją plastyczną rozszczepu wargi, a także w przypadku bardziej rozległych zabiegów ortognatycznych (czyli mających na celu zmianę położenia szczęki lub żuchwy).

Czas trwania rehabilitacji stomatologicznej zależy od rodzaju i stopnia dysfunkcji. Jest ona dobierana indywidualnie przez specjalistę dla każdego pacjenta.

W jakich dolegliwościach może pomóc fizjoterapia stomatologiczna?

Fizjoterapia stomatologiczna powinna być zastosowana wtedy, gdy pojawiają się dolegliwości i zaburzenia czynności narządu żucia, o których mogą świadczyć takie objawy jak ból zębów, żuchwy, szczęki, jamy ustnej, twarzy lub głowy czy pojawiające się trzaski i przeskakiwanie w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych.

Sygnałem zaburzeń czynności w tym obszarze bywają także problemy z przełykaniem i żuciem, z otwieraniem i zamykaniem ust. Jeśli występują szumy uszne czy łzawienie z oczu lub uczucie wysadzania gałki ocznej, także można szukać przyczyn takich dolegliwości w obrębie żuchwy.

Fizjoterapia stomatologiczna może pomóc w poradzeniu sobie z wadami zgryzu i postawy, w redukcji szumów usznych i bólów żuchwy, szczęki, jamy ustnej, twarzy czy nawet całej głowy.

Także problemy dotyczące zębów, takie jak problemy ze szkliwem czy wady zgryzu mogą być spowodowane zaburzeniami czynności żucia.

Fizjoterapia stomatologiczna może także pomóc w przypadku urazów mechanicznych, będących efektem upadku, uderzenia czy wypadku samochodowego, a także, gdy pojawiają się zmiany zwyrodnieniowe w obrębie narządu żucia. Bywa pomocna przed zabiegami operacyjnymi przeprowadzanymi w obrębie twarzoczaszki i w powrocie do zdrowia i sprawności po tych zabiegach.

Przed zabiegiem jej celem jest zmniejszenie napięcia w tkankach miękkich, przywrócenie prawidłowej ruchomości stawów, zapobieganie obrzękom i osłabieniu mięśni, a także poprawienie funkcji stawów.

Po zabiegach stosuje się zwykle terapię manualną (masaż), który ma przywrócić prawidłowe funkcjonowanie stawów skroniowo-żuchwowych, mięśni oraz pozostałych narządów jamy ustnej i twarzoczaszki.

Jeżeli podczas takich zabiegów zdarzają się rzadkie powikłania w postaci uszkodzenia nerwów, ich regenerację również można wspomóc za pomocą rehabilitacji stomatologicznej.

Z konsultacji fizjoterapeuty stomatologicznego warto także skorzystać, gdy nosi się aparat ortodontyczny, gdy obserwuje się u siebie takie objawy jak zaciskanie zębów czy zgrzytanie zębami, a nawet starcie zębów - towarzyszące bruksizmowi. 

Co ciekawe, fizjoterapia stomatologiczna może pomóc nawet wówczas, gdy problemy dotyczą zmian w miednicy i kręgosłupie. Przyczyny takich dolegliwości mogą znajdować się właśnie w narządzie żucia, którego dysfunkcje mogą powodować nawet płaskostopie.

Źródła: 
Farsi D. J., Farsi D.J. El-Housseiny A. A., Impact of Dental Rehabilitation on Oral Health-related Quality-of-life in Healthy Children and Those with Special Health Care Needs, The Journal of Contemporary Dental Practice, 2018 Apr 1;19(4):367-374.
Lyubomirskiy G.B., Redinova T.L., Physiotherapy in dental patients with periodontal disease and compliance to it by dentists and patients, Stomatologiia, 2019; 98(3):15-20
Kazana P., Metody fizjoterapeutyczne w leczeniu powikłań jatrogennego uszkodzenia trzeciej gałęzi nerwu trójdzielnego, Stomatologia po Dyplomie, 2017, 1
Barczyk A., Sosowska N., Kłosek S., Miejsce kinesiology tapingu w fizjoterapii stawu skroniowo-żuchwowego, Stomatologia po Dyplomie, 2018, 11