Czym jest dysbioza jelitowa i co jest jej przyczyną?

Dysbioza jelitowa to zaburzenie mikrobioty jelitowej, które powoduje poważne konsekwencje w funkcjonowaniu układu pokarmowego oraz bariery jelitowej, ale nie tylko. Może powodować zaburzenia metaboliczne, autoimmunizacyjne a także psychiczne. Wyjaśniamy, jakie objawy powoduje dysbioza jelitowa oraz jaka jest diagnostyka i leczenie w przypadku tego zaburzenia.

Dysbiozę zwykle stwierdza się u pacjentów, u których występują zaburzenia czynności układu pokarmowego, takie jak biegunki czy zaparcia, u chorych na zespół jelita drażliwego, chorobę Leśniewskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, atopowe zapalenie skóry ale także cierpiących na zaburzenia psychiczne, na przykład depresję lub schizofrenię czy na zaburzenia neurorozwojowe, takie jak autyzm.

Łączy się także zaburzenia mikriobioty z takimi chorobami cywilizacyjnymi jak cukrzyca typu 2, otyłość, nadciśnienie tętnicze krwi czy choroby układu sercowo-naczyniowego.

Czym więc jest mikrobiota jelitowa i dlatego jest aż tak ważna dla funkcjonowania organizmu? 

Co to jest mikrobiota jelitowa?

Mikrobiota jelitowa to bakterie znajdujące się w jelitach. Nie tylko uczestniczą one w procesach trawienia i wchłaniania substancji pokarmowych, ale spełniają także inne ważne funkcje. 

Badania prowadzone w ostatnich latach wykazały, jak ważną rolę odgrywa mikrobiota jelitowa w zachowaniu zdrowia. Wpływa bowiem na funkcjonowanie wielu procesów i narządów w organizmie.

Prawidłowa struktura bakterii jelitowych, zarówno ilościowa jak i jakościowa, określana jest jako eubioza. Wspiera ona homeostazę całego organizmu, czyli zachowanie równowagi wewnętrznego środowiska w odniesieniu do warunków zewnętrznych. Jej efektem jest prawidłowe dostarczanie składników odżywczych oraz funkcjonowanie przy zużywaniu jak najmniejszej ilości energii. Homeostaza to także kontrola podstawowych parametrów życiowych, takich jak temperatura ciała, ciśnienie krwi czy objętość płynów ustrojowych i wiele innych.

Mikrobiota wpływa na odporność organizmu, na metabolizm i syntezę wielu związków chemicznych. Wybrane typy bakterii, za pośrednictwem tzw. osi jelitowo-mózgowej, mogą wpływać na procesy zachodzące w mózgu. 

Skład mikrobioty jest różny w zależności od tego, jakiego odcinka układu pokarmowego dotyczy. Inny jest skład ilościowy i jakościowy mikrobioty jamy ustnej, przełyku, żołądka i dwunastnicy (tutaj niskie pH powoduje, że niektóre gatunki bakterii nie występują) oraz jelit. 

Najbogatsza mikrobiota znajduje się w jelicie grubym, łączna masa bakterii, które tam bytują, może wynosić nawet 1,5-2 kg. Zwykle należą one do czterech typów: Firmicutes, Bacteroidetes, Protenobacteria i Acinobacteria.

Przeważają w mikrobiocie bakterie beztlenowe, dwa najczęściej występujące typy to Bacteroidetes oraz Firmicutes. Stwierdzono, że u jednej osoby może występować jednocześnie około 1000 gatunków bakterii. Gdy jednak weźmie się pod uwagę bardzo dużą zmienność składu mikrobioty, całkowitą liczbę gatunków bakterii zasiedlających ludzkie jelita ocenia się nawet na 35 tysięcy.

Część składu mikrobioty jest stała, a na część wpływają procesy fizjologiczne, układ immunologiczny, genotyp oraz styl życia, czyli dieta i aktywność fizyczna.

Mikrobiota powstaje już podczas porodu, kiedy płód przechodząc przez drogi rodne matki, jest zasilany fizjologiczną mikrobiotą jej pochwy. Dotyczy to porodu naturalnego, podczas cesarskiego cięcia w grę wchodzą bakterie skórne matki i personelu szpitalnego, a nawet szczepy rozwijające się w szpitalu. 

Także karmienie piersią jest korzystne dla mikrobioty dziecka.

Zaburzać mikrtobiotę może podawanie antybiotyków u kobiety w ciąży i w pierwszych dwóch latach dziecka, a także ograniczanie kontaktu dziecka z drobnoustrojami pochodzenia ludzkiego i zwierzęcego (z powodu nadmiernej higienizacji życia). Skutkiem może być wystąpienie nadmiernej reakcji na różne czynniki (alergii) i spadek odporności.

Prawidłowa mikrobiota jelitowa rozkłada złuszczone komórki, niektóre leki, potencjalne substancje rakotwórcze, a także stymuluje zachowanie wydajnej bariery jelitowej, sprawia także, że prawidłowo wchłaniane są takie składniki mineralne jak sód, potas, magnes i wapń. 

Jednym z najważniejszych związków pochodzenia bakteryjnego jest kwas masłowy, będący źródłem energii dla komórek jelita grubego. Wpływa on między innymi na utrzymanie prawidłowej masy ciała, zmniejszając apetyt, poprzez zwiększenie syntezy leptyny czyli hormonu sytości. Maślan sodu ma także działanie przeciwzapalne i przeciwnowotworowe.

Jelita nazywane są centralnym systemem odporności dzięki funkcji GALT, układ odpornościowy jelita stanowi istotny element bariery jelitowej. GALT składa się z tkanki limfatycznej i komórek układu odpornościowego, których tkanka limfatyczna zawiera aż 70% komórek odpornościowych całego organizmu.

Niektóre z bakterii bytujących w jelitach mogą mieć właściwości chorobotwórcze, dlatego tak ważne jest, aby przewagę miały te, których działanie jest korzystne. Poza wpływem na właściwe funkcjonowanie organizmu zwalczają one także bakterie patogenne. 

Można wpływać na skład mikrobioty poprzez właściwe odżywianie, a w przypadku koniecznej antybiotykoterapii – poprzez przyjmowanie odpowiednich leków osłonowych, które uzupełniają mikrobiotę.

Ponieważ okres noworodkowy jest szczególnie ważny dla prawidłowej kolonizacji jelit, warto podawać dzieciom w tym okresie życia probiotyki, które chronią ich mikrobiotę, szczególnie gdy wymagają one leczenia antybiotykami.

Dysbioza jelitowa – co to jest? 

Dysbioza jelitowa to zaburzenie mikrobioty jelitowej, czyli stan zaburzenia ilościowego i jakościowego składu ekosystemu bakteryjnego jelit. W jej efekcie dochodzi do zmniejszenia liczby bakterii oraz zubożenia różnorodności poszczególnych ich szczepów, zasiedlających przewód pokarmowy, a także do obniżenia ich funkcji. 

Dysbioza może być powodowana różnymi czynnikami. Należą do nich nieprawidłowa dieta, uboga w błonnik, nadmierne spożywanie alkoholu oraz przyjmowanie leków, przede wszystkim takich jak inhibitory pompy protonowej, niesteroideowe leki przeciwzapalne oraz antybiotyki. 

Te ostatnie stosowane są zarówno z uwagi na występujące wskazania, jak i rutynowo, pomimo wytycznych  mówiących o konieczności ich ograniczenia. Skutkiem ich nadmiernego i w wielu przypadkach nieuzasadnionego stosowania jest powstanie szczepów bakterii opornych na leczenie, a także coraz częstsze przypadki dysbiozy jelitowej i chorób będących jej następstwem.

Na powstanie dysbiozy jelitowej wpływ ma także zanieczyszczenie środowiska oraz silny stres.

Efektem dysbiozy, czyli zachwiania równowagi między mikroflorą bakteryjną symbiotyczną a patogenną, jest pogorszenie samopoczucia lub choroba.

Dysbioza jelitowa – objawy i diagnostyka 

Dysbioza jelitowa powoduje najczęściej objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak biegunki, wzdęcia i zaparcia. Może powodować wiele różnych chorób, takich jak zespól jelita drażliwego, atopowe zapalenie skóry, zaburzenia psychiczne czy neurorozwojowe.

Badania wykazały, że istnieją różnice między składem mikrobioty jelitowej osób ze zdiagnozowanymi zaburzeniami psychicznymi a składem mikrobioty jelitowej osób zdrowych. Dysbiozę jelitową stwierdzono w przypadku takich schorzeń jak depresja, schizofrenia czy autyzm, a także u osób z chorobą Alzheimera.

Podejrzewa się występowanie dysbiozy jelitowej u osób, które cierpią na cukrzycę typu 2, otyłość, nadciśnienie tętnicze krwi czy zaburzenia układu sercowo-naczyniowego. Dysbioza jelitowa może także być powodem chorób autoimmunologicznych takich jak celiakia, reumatoidalne zapalenie stawów, choroby zapalne jelit czy cukrzyca typu 1.

Dysbioza jelitowa może być także przyczyną obniżonej odporności, która objawia się występowaniem częstych infekcji, na przykład górnych dróg oddechowych czy układu moczowo-płciowego.

Gdy podejrzewana jest dysbioza jelitowa, wykonuje się badanie stolca. U dzieci może to być badanie oznaczające poziom sIgA, czyli wydzielniczej immunoglobuliny A, pozwalającej na stwierdzenie odporności śluzówkowej. Norma dla tego markera wynosi 510-2040 mikrogramów na gram.

Podstawowe badanie dotyczące mikrobioty jelitowej polega na wykonaniu posiewów mikrobiologicznych oraz na przeprowadzeniu analizy genetycznej bakterii występujących w stolcu.

Badanie mikrobioty wskaźnikowej (czyli badanie KyberKompekt Pro) pozwala na szczegółową analizę jakościową oraz ilościową drobnoustrojów. Jest to badanie wykonywane metodą posiewów mikrobiologicznych i techniką RT-PCR. 

Dysbioza jelitowa – leczenie

Gdy stwierdzona zostanie dysbioza jelitowa, wdraża się odpowiednie leczenie. Podstawą są wyniki badań, które pozwalają określić skład mikrobioty. Na ich podstawie ustala się indywidualnie dobraną pre- i probiotykoterapię, która ma dostarczyć odpowiednie szczepy bakterii, uzupełniające braki w mikrobiocie.

Pacjent przyjmuje probiotyki, które zawierają przebadane klinicznie szczepy bakterii, mogą to być szczepy jednego gatunku lub produkty wieloszczepowe, najczęściej zawierające bakterie Lactobacillus lub Bifidobacterium.

Dieta stosowana, gdy stwierdzona jest dysbioza jelitowa, też jest dobierana indywidualnie. Powinna zawierać jak najmniej wysoko przetworzonych produktów, cukru i tłuszczu. Spożywać należy odpowiednią ilość warzyw (chociaż w przypadku biegunek i wzdęć trzeba ograniczyć te działające wzdymająco, jak groch, fasola, kalafior, świeże ogórki czy kapusta). 

Wskazane są produkty, które dostarczają naturalnych substancji probiotycznych, takie jak fermentowane produkty mleczne (jogurt, kefir, maślanka) oraz warzywa kiszone. 

Podczas doboru metody leczenia uwzględniany jest stan zdrowia pacjenta i choroby, na które cierpi.

Źródła:
Gałecka M., Basińska A.M., Bartnicka A., Znaczenie mikrobioty jelitowej w kształtowaniu zdrowia człowieka — implikacje w praktyce lekarza rodzinnego, Forum Medycyny Rodzinnej 2018;12(2), 50-59
Węgielska I., Suliburska J., Wpływ leków na mikroflorę jelitową, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2016;7(1),1-7
Wołkowicz T., Januszkiewicz A., Szych J., Mikrobiom przewodu pokarmowego i jego dysbiozy jako istotny czynnik wpływający na kondycję zdrowotną organizmu człowieka, Medycyna Doświadczania i Mikrobiologia, 2014, 66, 223-235
Frej-Mądrzak M., Kołodziej P., Sarowska J., et. al. Wpływ mikrobioty jelitowej na występowanie zaburzeń psychicznych oraz chorób neurodegeneracyjnych, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, Październik 2021, 75(1), 620-633
Bartnicka A., Gałęcka M., Mazela J., Wpływ czynników prenatalnych i postnatalnych na mikrobiotę jelitową noworodków, Standardy Medyczne/Pediatria, 2016, T. 13, 165-172
Banasiewicz T., Borycka-Kiciak K., Dobrowolska-Zachwieja A., Kliniczne aspekty zastosowania kwasu masłowego w postępowaniu dietetycznym w chorobach jelit, Przegląd Gastroenterologiczny, 2010, 5 (6), 329-334