Niewydolność krążenia - przyczyny, objawy, leczenie

Niewydolność serca stanowi coraz większe problem, przez niektórych ekspertów określana jest jako epidemia XXI wieku. Szacuje się, że w Polsce na niewydolność serca choruje od 600 do nawet 700 tysięcy osób. Liczba chorych z niewydolnością serca stale rośnie w związku ze starzeniem się społeczeństwa i paradoksalnie, coraz lepszymi wynikami leczenia choroby niedokrwiennej serca, zawału serca i nadciśnienia tętniczego. Niewydolność serca to choroba, której można zapobiec i którą przy zastosowaniu najnowszych zdobyczy medycyny, da się skutecznie leczyć.

Czym jest niewydolność krążenia?

Niewydolność krążenia oznacza zaburzenia w przepływie krwi przez narządy i najczęściej stanowi rezultat nieprawidłowej pracy serca. Niewydolność krążenia jest często błędnie utożsamiana z niewydolnością serca, która jest zespołem objawów występujących w konsekwencji nieprawidłowej budowy i czynności serca. Niewydolność krążenia pochodzenia sercowego może być rezultatem zawału serca (wtedy jest to skurczowa niewydolność serca) lub długotrwałego nadciśnienia tętniczego (wówczas mówimy o rozkurczowej niewydolność serca). Dolegliwości mogą prowadzić do być bardzo niebezpiecznych konsekwencji, szczególnie przy braku zdecydowanych działań prewencyjnych, może dojść do niedokrwienia wielu narządów oraz ich niewydolności. Niewydolność serca najczęściej występuje u osób po 60. roku życia, a przyczyny są zróżnicowane. Może też występować niewydolność krążenia pochodzenia obwodowego spowodowana np. odwodnieniem organizmu, krwotokiem czy wstrząsem septycznym, a niekiedy marskością wątroby. Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku istnieje niebezpieczeństwo dla ludzkiego zdrowia i życia, wynikające z niedokrwienia narządów lub zalegania krwi w łożysku naczyniowym i związanym z tym wzrostem ciśnienia w krążeniu płucnym. Niewydolność krążenia to stan, w którym do narządów wewnętrznych dociera zbyt mała ilość krwi, co wpływa na ich niedostateczne zaopatrzenie w tlen. W medycynie niewydolność krążenia dzielona jest też ze względu na szybkość występowania i czas trwania objawów, wówczas mówi się o niewydolności ostrej i przewlekłej. Wśród głównych przyczyn obu postaci niewydolności krążenia należy wymienić: kardiomiopatie (choroby mięśnia sercowego), wady zastawek serca, chorobę wieńcową oraz choroby ogólnoustrojowe (cukrzyca, nadczynność lub niedoczynność tarczycy, nowotwory serca, anemia, przewlekłe choroby płuc, astma czy zapalenie oskrzeli). Objawy niewydolności krążenia mogą mieć też swoje źródło w nieodpowiedniej diecie stosowanej przez pacjenta.

Niewydolność krążenia - rodzaje

Podstawowym podziałem niewydolności krążenia jest ten ze względu na pochodzenie. Dlatego wyróżniamy niewydolność krążenia pochodzenia sercowego, gdy do narządów dociera niewystarczająco dużo krwi, w efekcie czego nie są zaopatrzone w odpowiednią ilość tlenu. Jeżeli przyczyny leżą poza sercem, to mówi się o niewydolności krążenia pochodzenia obwodowego. Ponadto, ze względu na tempo narastania symptomów niewydolności krążenia, specjaliści wyróżniają dwa typy: przewlekłą niewydolność krążenia oraz ostrą niewydolność krążenia. Ostra niewydolność krążenia, która nazywana jest też nagłą, różni się od przewlekłej formy choroby tym, że zdrowie pacjenta zależy od zdecydowanej i natychmiastowej reakcji na objawy. Może ona doprowadzić do tzw. wstrząsu i w konsekwencji nagłego niedokrwienia serca, nerek lub mózgu. Jeżeli u chorego pojawi się nagłe i postępujące szybko osłabienie ogólne, narastające uczucie duszności, zimne poty, postępujące blednięcie oraz przyspieszona albo niemiarowa akcja serca, konieczne jest błyskawiczne wezwanie do pomocy lekarskiej. Co więcej, do ostrej niewydolności krążenia może dochodzić w przypadku nagłych napadów arytmii serca, zaostrzenia chorób płuc, zatorowości płucnej, uszkodzeń mózgu.

Niewydolność krążenia serca - objawy

Objawy niewydolności krążenia różnią się w zależności od tego, której komory serca dotyczy choroba. W przypadku niewydolności lewokomorowej występują następujące symptomy:

• zmniejszenie tolerancji wysiłku fizycznego związane z niedokrwieniem mięśni;
• duszność (na początku pojawia się jedynie przy wzmożonym wysiłku, ale z czasem też w spoczynku; wzmaga się w trakcie leżenia);
• bóle w klatce piersiowej;
• sinica (spowodowana ograniczoną ilością tlenu we krwi);
• omdlenia i zasłabnięcia (dochodzi do nich w przypadku niedotlenienia mózgu). W przypadku niewydolności prawokomorowej występują następujące symptomy, wynikające z zastoju krwi w organizmie:
• obrzęki (szczególnie kończyn dolnych w okolicy stawów skokowych);
• poszerzenie żył szyjnych;
• powiększenie obwodu brzucha (związane z nagromadzeniem płynu w wątrobie i jamie otrzewnej) i związane z tym silne bóle brzucha (szczególnie w górnej części);
• częste oddawanie moczu (nasilające się w godzinach nocnych);
• dolegliwości związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu pokarmowego (wzdęcia, nudności oraz zaparcia lub biegunki).

Niewydolność krążenia serca - leczenie

Gdy u pacjenta pojawią się objawy niewydolności serca, bardzo ważna jest jak najszybsza ocena lekarska. W trakcie konsultacji lekarz zleca szereg badań, ponieważ najistotniejsze jest możliwie szybkie ustalenie przyczyn wystąpienia objawów i podjęcie właściwego leczenia. Do podstawowej diagnostyki należy zaliczyć m.in.: morfologię krwi, elektrokardiogram (EKG), RTG klatki piersiowej, echokardiografię (ECHO serca), czasami konieczne jest wykonanie badań inwazyjnych w szpitalu, takich jak badanie angiograficzne naczyń wieńcowych (koronarografia) czy cewnikowanie serca. Pacjenci z objawami ostrej niewydolności krążenia są w stanie zagrożenia życia i wymagają natychmiastowego leczenia w warunkach szpitalnych. W leczeniu choroby przewlekłej niewydolności serca, najczęściej wykorzystuje się odpowiednio dostosowane środki farmakologiczne, wśród nich inhibitory konwertazy angiotensyny, sartany, beta-blokery, a u chorych z objawami przewodnienia również leki moczopędne. Czasami jednak leki nie są wystarczające i wówczas konieczne są zabiegi z zakresu kardiologii interwencyjnej (angioplastyka wieńcowa, przezskórna implantacja sztucznej zastawki lub jej naprawa), elektroterapii (wszczepienie kardiowertera-defibrylatora) czy kardiochirurgii (by-passy, naprawa lub wymiana zastawki serca). W skrajnych przypadkach jedyną możliwą do zastosowania formą leczenia pozostaje przeszczepienie serca. Niezwykle ważne jest postępowanie niefarmakologiczne: chorzy z niewydolnością serca powinni ograniczyć podaż płynów do ok. 1,5 litra na dobę, muszą również codziennie kontrolować wagę ciała. Zalecana jest regularna umiarkowana aktywność fizyczna oraz coroczne szczepienie przeciwko grypie. Warto również pamiętać o ograniczeniu spożycia soli, powodującej zatrzymanie wody w organizmie, a w konsekwencji podwyższenie ciśnienia tętniczego obciążającego mięsień sercowy; z tego samego powodu należy ograniczyć stosowanie niesterydowych leków przeciwzapalnych. Chory z niewydolnością serca powinien pozostawać pod opieką lekarza specjalisty kardiologa, jednocześnie bardzo ważne jest, by nawet po zniwelowaniu symptomów, pacjent systematycznie przyjmował leki.

Źródła:

1. Szalast A., Pudełko S.; Edukacja i jakość życia pacjentów z niewydolnością serca, Medycyna Rodzinna, 2014(2); 74-80.

2. Kowara M., Grabowski M.; Przewlekła niewydolność serca - przyczyny, rozpoznanie i leczenie, Kardiologia po Dyplomie, 2018;

3. Straburzyńska-Migaj E.; Prawokomorowa niewydolność serca, Kardiologia po Dyplomie, 2013;2.

4. Olszanecka A.; Ostra niewydolność serca w przypadkach klinicznych - diagnostyka różnicowa i leczenie, Stany Nagłe po Dyplomie, 2017;1.

5. Sinkiewicz W., Karasek D.; Niewydolność serca w wieku podeszłym, Kardiologia po Dyplomie, 2012;1.

6. Sekcja Niewydolności Serca PTK – Materiały informacyjne: „Niewydolność Serca w Polsce, Raport 2016.”