Na czym polega dieta przeciwnowotworowa? Sprawdź, czy warto ją stosować

Właściwe odżywianie jest ważne nie tylko ze względu na to, by organizm mógł prawidłowo się rozwijać, ale może również stanowić ochronę przed ryzykiem wystąpienia określonych jednostek chorobowych. Dzięki licznym badaniom specjaliści tworzą diety, na których opierają się zasady wspomagające profilaktykę zachorowań na wiele chorób cywilizacyjnych naszego wieku. Jedną z nich jest dieta przeciwnowotworowa. Jakie są jej zasady, czy jest skuteczna, na jakich produktach się opiera – o tym w poniższym artykule.

Jakie są zasady diety przeciwnowotworowej?

Nowotwór to choroba, która hamuje fundamentalny proces odnowy organizmu i jego stabilizacji. Rak zatruwa zdrowe tkanki osłabiając je, uniemożliwiając im odnawianie się, przez co w ostateczności obumierają. Jednocześnie zdolność systemu immunologicznego do obrony organizmu zostaje zaburzona. Dieta przeciwnowotworowa wspiera pozytywne stymulowanie oraz wzmacnianie układu immunologicznego.
Podstawową zasadą diety przeciwnowotworowej jest codzienne dostarczanie organizmowi produktów bogatych w z związki antyrakowe, w tym np. błonnik zawarty w produktach pełnoziarnistych oraz w warzywach i owocach, które – jak twierdzą eksperci żywieniowi - znacząco redukują ryzyko rozwoju komórek nowotworowych. Mają one także zdolność hamowania występowania przerzutów u pacjentów nowotworowych. Światowa Organizacja Zdrowia WHO zaleca w diecie antyrakowej nawet osiem do dziesięciu porcji owoców i warzyw dziennie w kontekście zapobiegania zachorowania na raka. Warzywa i owoce zawierają przeciwutleniacze oraz antyoksydanty i selwestrole istotne dla ochrony przed rakiem oraz stymulujące układ odpornościowy i systemy obronne organizmu. Należy pamiętać, że najzdrowsze będą warzywa i owoce sezonowe, bo te dojrzewające w sposób naturalny posiadają optymalną zawartość wartości odżywczych i są mniej zanieczyszczone szkodliwymi substancjami. Do najbogatszych w antyoksydanty warzyw i owoców zaliczamy te fioletowe jak owoce jagodowe w tym aronia, warzywa takie jak bakłażan oraz te intensywnie zielone jak brokuły czy jarmuż. Najlepiej byłoby spożywać owoce i warzywa pochodzące z upraw ekologicznych, ponieważ pozostałe mogą być niestety źródłem tzw. substancji kancerogennych, wśród których są azotany, azotyny, pestycydy, fungicydy i inne chemikalia. Jednak w praktyce kupowanie wyłącznie ekologicznych produktów może być trudne. Dlatego zaleca się ich dokładne i długie płukanie.
Warto w tym miejscu dodać, że dieta antyrakowa to nie tylko włączenie do codziennego żywienia konkretnych pojedynczych produktów, ale dobieranie ich w taki sposób, by umożliwić im współdziałanie w zbilansowanej, różnorodnej diecie. Nie chodzi bowiem o spożywanie pojedynczych antyrakowych produktów spożywczych, takich jak brokuły czy pomidory, świeże ryby czy kapustę - nie zastąpią one bowiem pełnowartościowego i zbilansowanego odżywiania. Niezbędne jest zaopatrzenie organizmu w substancje odżywcze i ochronne, które działają synergicznie – wzajemnie współdziałają i wzmacniają swoje antyrakowe działanie.
Oprócz zasady, by w diecie znalazły się pełnoziarniste produkty oraz warzywa i owoce z błonnikiem ważne są jeszcze inne reguły:

• ograniczenie do 500 g tygodniowo czerwonego mięsa, w tym wołowiny, wieprzowiny, baraniny, a także przetworzonych produktów mięsnych, czyli wędlin, warto je zamienić na białe mięso z drobiu oraz ryby;
• wyeliminowanie z diety produktów wysoko przetworzonych, w tym fast foodów, czy sztucznych barwników zawartych w słodkich napojach, wyrobach cukierniczych i słodyczach;
• ograniczenie spożywania soli do 6 g dziennie, nadmiar sodu przyczynia się bowiem do uszkodzeń śluzówki żołądka i może prowadzić do zachorowania na raka żołądka, sól można zastąpić ziołami i przyprawami ziołowymi;
• ograniczenie nasyconych kwasów tłuszczowych zawartych w maśle, smalcu, oleju kokosowym, oleju palmowym, tłustym mleku, tłustych serach, śmietanie i podrobach. Warto je zamienić na oleje roślinne tłoczone na zimno, orzechy i nasiona, które są źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3;
• wyeliminowanie alkoholu z diety – jego spożywanie hamuje zdolność organizmu do produkcji „naturalnych strażników”, a jednocześnie przyczynia się do wielu chorób, np. marskości wątroby czy zapalenia trzustki;
• bezwzględne unikanie nieświeżych produktów spożywczych zawierających nawet minimalną ilość pleśni, nie powinno się wycinać zaatakowanych pleśnią fragmentów, produkt choćby minimalnie nią zaatakowany nie nadaje się już do spożycia ze względu na zawartość rakotwórczych aflatoksyn;
• skrócenie czasu obróbki termicznej – należy unikać nadmiernej obróbki termicznej i skracać jak to tylko możliwe czas gotowania produktów, nawet beztłuszczowe frytki pieczone w temperaturze powyżej 180° C są nośnikiem akrylamidu, który może przyczyniać się do powstawania nowotworów;
• ograniczenie wędzenia i pieczenia na grillu węglowym – spożycie produktów naturalnie wędzonych dymem czy opiekanych na grillu węglowym to bezpośrednie zwiększenie ryzyka zachorowania na nowotwór jelita grubego, ponieważ w trakcie tych procesów powstają wwa - wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, czyli związki o najsilniejszym działaniu kancerogennym.

Jak widać, zasad zdrowego żywienia i reguł odnośnie tego, co wolno w kuchni antyrakowej, a czego lepiej unikać, jest wiele. Jeśli chcemy skomponować odpowiednią, zdrową dietę przeciwnowotworową, warto by pomógł nam w tym dietetyk, który w oparciu o nasz stan zdrowia zaproponuje optymalne sposoby żywienia.

Dieta przeciwnowotworowa – czy jest skuteczna?

Szacuje się, że dzięki odpowiedniemu trybowi życia oraz zdrowej diecie antynowotworowej można zapobiec rozwojowi nawet 1/3 wszystkich nowotworów, bo zdrowe jedzenie stanowi bardzo istotny czynnik w profilaktyce przeciwko rakowi. Zdrowe nawyki żywieniowe to świetne narzędzie, które może w dużym stopniu obniżyć ryzyko wystąpienia wielu typów nowotworów. Jednak zgodnie z wynikami badań Światowego Instytutu Badań nad Rakiem obok diety przeciwnowotworowej jest jeszcze kilka innych czynników stanowiących ryzyko wystąpienia nowotworów, których powinno się unikać. Należą co nich: palenie tytoniu, spożywanie alkoholu, brak odpowiedniej ilości warzyw i owoców  w codziennym jadłospisie, jak również nadwaga i otyłość oraz brak aktywności fizycznej.

Dieta przeciwnowotworowa – jadłospis    

Jeśli chodzi o jadłospis w diecie przeciwnowotworowej, warto zadbać o obecność w diecie produktów zawierających:

• likopen, znajdujący się w świeżych pomidorach i przetworach z nich wykonanych: soku pomidorowym, naturalnych sosach pomidorowych, likopen to przeciwutleniacz chroniący DNA przed uszkodzeniami, który wykazuje działanie profilaktyczne w przypadku raka prostaty;
• glukozynolany zawarte w warzywach kapustnych, tj. kapuście, kalarepie, jarmużu, brokułach, kalafiorze, brukselce, oraz takich jak rzodkiewka czy rzeżucha, badania wykazały, że mają działanie hamujące proces nowotworowy poprzez ochronę DNA przed uszkodzeniami, udział w dezaktywacji kancerogenów, stymulację apoptozy i zapobieganie procesom zapalnym;
• kapsaicyna, czyli alkaloid będący składnikiem papryki chili, i którą uważa się za środek chemoprewencyjny, tj. wspomagający ochronę przed nowotworami, kapsaicyna hamuje aktywność czynników rakotwórczych i wywołuje śmierć komórki (apoptozę);
• karotenoidy, których źródłem są żółte, pomarańczowe i czerwone owoce i warzywa, a także zielone warzywa liściaste – chronią przed nowotworami jamy ustnej, krtani i pęcherza moczowego;
• fitoestrogeny (izoflawony i ligany) - izoflawony zawarte są w roślinach strączkowych: fasoli, soczewicy, ciecierzycy i soi, wspierają one organizm przy chorobach nowotworowych;
• katechiny, czyli polifenole ukryte w zielonej herbacie, wykazują działanie przeciwnowotworowe;
• witaminę C, składnik świeżych warzyw i owoców, który zmniejsza ryzyko rozwoju nowotworów żołądka, płuc oraz jamy ustnej;
• witaminę E zawartą w olejach roślinnych, warzywach liściastych oraz produktach pełnoziarnistych, obniża ona ryzyko zachorowania na raka żołądka;
• witaminę D – składnik ryb morskich, która obniża ryzyko wystąpienia raka jelita grubego, płuc, sutka, czerniaka oraz białaczki;
• wapń, którego źródłem jest mleko oraz przetwory mleczne, a także jarmuż, nasiona roślin strączkowych – zapobiega rozwojowi raka okrężnicy;
• selen zawarty w orzechach brazylijskich, nasionach strączków, grzybach i przetworach mlecznych – obniża ryzyko raka płuc.

Dieta antynowotworowa to bogactwo produktów, z których można tworzyć najróżniejsze potrawy. Oto przykładowe przepisy diety przeciwnowotworowej:
Śniadanie:

• Kanapka z pełnoziarnistego pieczywa, chudy twaróg, rzodkiewka, kiełki rzeżuchy;
• Jajko na miękko z kawałkami awokado;
• Płatki zbożowe na mleku z dodatkiem sezonowych owoców.

Obiad:

• Szparagi z dodatkiem oliwy, surówka z pomidorów i cebuli z dodatkiem świeżej bazylii;
• Zupa krem z kalafiora gotowana na drobiowym mięsie;
• Pieczony łosoś morski (w sezonie) z oliwą, czosnkiem i cytryną;
• Gotowany brokuł z dodatkiem warzyw.

Podwieczorek:

• Sałatka z sezonowych owoców skropionych sokiem z cytryny;
• Kiść winogron w sezonie zbierania lub sezonowe jabłko;
• Koktajl z sezonowych owoców (maliny, jeżyny, leśne jagody, aronia, żurawina);
• Garść kapusty kiszonej.

Kolacja:

• Szakszuka z jajek z dodatkiem świeżych duszonych pomidorów i ziół;
• Gotowany bób w sezonie, posypany świeżymi ziołami.

Choć szeroko rozumiany zdrowy styl życia i dieta antyrakowa nie zagwarantują nam stuprocentowej ochrony przed zachorowaniem na raka, to bezsprzecznie będą one miały realny wpływ na stan naszego zdrowia.

Źródła:

• Jarosz M., Dietetyka. Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu, Instytut Żywności i Żywienia; Warszawa; 2017;
• Koper K., Żywienie w chorobie nowotworowej, Wydawnictwo PZWL; Warszawa; 2021; 44-52;
• Portal onkologiczny https://www.zwrotnikraka.pl/dieta-przeciwnowotworowa/
• Rock C., American Cancer Society guideline for diet and physical activity for cancer prevention, CA: A Cancer Journal for Clinicians 2020; 70(4): 245-270;
• Strona internetowa Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej, https://ncez.pzh.gov.pl
• Szawłowski A., Sobocki J., Gromadzka-Ostrowska J., et al., Żywienie w chorobach nowotworowych, Wydawnictwo PZWL; Warszawa; 2019; 56-84.