Kiedy może się pojawić dysbakterioza i jak się ją leczy? Podpowiadamy!

W ludzkim organizmie i przewodzie pokarmowym żyje wiele gatunków bakterii, które tworzą fizjologiczną florę bakteryjną. Większość z nich ma pozytywny wpływ na nasze zdrowie oraz uczestniczy w wielu różnych procesach. Ludzkie jelita mają długość nawet do 8 metrów, z czego najdłuższą część stanowi jelito cienkie (5-6 metrów długości) i zbudowane jest z kosmków oraz mikrokosmków, a jednym z ich zadań jest wchłanianie pokarmu. Pokarm, który nie zostanie strawiony trafi do jelita grubego, w którym znajdują się bakterie odpowiedzialne za rozkład resztek pokarmowych. Jednak w sytuacji, w której te bakterie przedostaną się do jelita cienkiego i nadmiernie się namnożą, będziemy mieli do czynienia z zespołem przerostu bakteryjnego jelita cienkiego. W jelicie cienkim powinno znajdować się stosunkowo mało drobnoustrojów, jeśli jednak pod wpływem pewnych czynników ich liczba zdecydowanie wzrasta, mówimy o dysbakteriozie jelitowej. Czym jest dysbakterioza jelit, jakie towarzyszą jej objawy i na czym polega leczenie tej choroby – o tym w poniższym artykule.

Dysbakterioza – co to jest?

Dysbioza to zaburzenie równowagi mikrobiologicznej, które polega na zmianach w mikroflorze naturalnej (lub prawidłowej) w konkretnym obszarze ludzkiego organizmu. Ta nieprawidłowość pociąga za sobą niepożądane konsekwencje, które mogą dotykać nawet całego organizmu. Może dotyczyć jelit, jamy ustnej, skóry, włosów, dróg oddechowych, ale także innych fragmentów naszego ciała. Dysbioza, która dotyczy samych bakterii nazywana jest dysbakteriozą. Jednym z zaburzeń flory bakteryjnej w przewodzie pokarmowym jest dysbakterioza jelitowa zwana również zespołem rozrostu bakteryjnego (SIBO). Dysbakterioza jelitowa to rozrost bakterii w jelicie cienkim, które normalnie znajdują się w innych częściach przewodu pokarmowego. Ich duża ilość może utrudnić trawienie.

Grupa ryzyka pacjentów narażonych na dysbakteriozę obejmuje chorych z zespołem jelita krótkiego i nieswoistymi zapaleniami jelit, ale także noworodki i niemowlęta z wadami przewodu pokarmowego oraz chorych na cukrzycę. W wyniku dysbakteriozy – zwłaszcza u dzieci – dochodzi do dodatkowego zatrucia organizmu produktami przemiany materii mikroflory.

Często powodem dysbakteriozy jest przewlekła antybiotykoterapia – przy nawracających infekcjach dróg oddechowych dzieci i osoby dorosłe leczone są antybiotykami i ostatecznie może to prowadzić do dalszego osłabienia odporności oraz zniszczenia flory jelitowej. Warto w tym miejscu dodać, że powrót do stanu jelit sprzed antybiotykoterapii i normalizacja składu mikrobioty jelitowej może być procesem trwającym kilka tygodni, a nawet miesięcy – wszystko zależy od indywidualnych czynników - wieku pacjenta, składu mikrobiomu, przyjmowanych leków, stosowanej diety, czynników środowiskowych oraz genetycznych. Utrzymująca się dysbioza to niebezpieczne zjawisko, które wiąże się z wieloma niekorzystnymi konsekwencjami zdrowotnymi, do których zaliczane są czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego  (IBS – zespół jelita nadwrażliwego) oraz przewlekłe choroby nieinfekcyjne, zwane również chorobami cywilizacyjnymi (alergia, zespół metaboliczny, otyłość, cukrzyca, choroby ośrodkowego układu nerwowego).

W kontekście dysbakteriozy niebezpieczny jest także brak zachowania higieny spożywanych pokarmów. Do występowania dysbakteriozy jelit mogą się przyczyniać także wady anatomiczne (wrodzone) przewodu pokarmowego oraz zmiany powstałe po przebyciu poważnych operacji przewodu pokarmowego. Również wiele silnych leków, w tym przeciwnowotworowych, przeciwbólowych czy przeciwzapalnych oraz skrajne niedożywienie, spożywanie produktów z wysoką zawartością konserwantów i dodatków zapobiegających jej psuciu się powoduje wtórne osłabienie prawidłowej flory bakteryjnej jelita.

Częstsze występowanie SIBO obserwuje się również przy zachorowaniach na celiakię, chorobę Leśniowskiego-Crohna, ale głównie dotyka ona chorych z zespołem jelita nadwrażliwego (IBS). Szacuje się, że nawet 85% osób z IBS, jednocześnie zmaga się z SIBO. IBS to jedna z najczęstszych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Pacjenci cierpiący na zespół jelita drażliwego to osoby, które mają prawdopodobnie bardziej wrażliwe i ruchliwe jelita niż zdrowy człowiek, a mięśnie ich jelit odpowiadają silnymi skurczami nawet na niewielką ich stymulację. Występowanie IBS może być powiązane z wpływem czynników psychospołecznych. Również u osób zmagających się z depresją i nagminnym stresem obserwuje się zaostrzenie objawów IBS.

Spożywanie napojów alkoholowych może prowadzić do podrażnienia przewodu pokarmowego, jest to najczęstsza przyczyna porażenia mięśniówki  i zwolnienia perystaltyki jelit.

Dysbakterioza jelit – objawy

W pełnoobjawowym przypadku dysbakteriozy występuje nadmierny rozplem w obrębie jelita cienkiego drobnoustrojów kolonizujących zwykle jelito grube, który prowadzi do zaburzeń trawienia i wchłaniania, co dotyczy zwłaszcza tłuszczów i witaminy B12.

Dysbakterioza objawia się głównie wrażeniem przelewania w brzuchu, bólami brzucha, przewlekłą biegunką tłuszczową, towarzyszy jej również utrata masy ciała i częste gazy. Wskutek niedoborów jakościowych i ilościowych związanych z zespołem złego wchłaniania mogą się rozwijać: niedokrwistość mikrocytarna (niedobór żelaza), niedokrwistość megaloblastyczna (niedobór witaminy B12), polineuropatia (niedobór witaminy B12), tężyczka (hipokalcemia), zaburzenia widzenia (niedobór witaminy A), a także zapalenie skóry (niedobór cynku).

Przewlekłe biegunki to efekt  zaburzeń wchłaniania tłuszczów, czyli efekt tego, że bakterie przebywające w jelicie rozkładają sole kwasów żółciowych, bez których niemożliwe jest trawienie tłuszczów. Bakterie wydzielają także substancje uszkadzające błonę śluzową jelita, a konsekwencją są zaburzenia trawienia dwucukrów, np. laktozy. Nadmierna ilość bakterii może wywołać albo nasilić nietolerancję laktozy.

Dysbakterioza jelit i jej objawy w przypadku zachorowania przez dzieci może powodować zaburzenia wzrostu, rozwoju, ale także osłabienie napięcia mięśniowego. U dzieci występują również częste bóle brzucha oraz nadpobudliwość. Łatwym do zaobserwowania wskaźnikiem, na problemy z florą bakteryjna w jelitach, zwłaszcza u dzieci jest skłonność do częstych infekcji czy zaziębiania się, którym towarzyszą przewlekłe katary, nawracające zapalenia oskrzeli, zatok. Może pojawiać się także przykry zapach z ust, częste zgagi, odbijania się, wzdęcia brzucha, nieprzyjemne gazy. Te wszystkie objawy mogą występować także u dorosłych.

Dysbakterioza jelitowa – leczenie

Diagnostyka bakteriozy jelitowej niejednokrotnie stanowi problem ze względu na niecharakterystyczne objawy oraz brak jednoznacznych kryteriów rozpoznania. Przewlekłe biegunki, które towarzyszą chorobie mogą mieć wiele innych przyczyn, w tym problemy z jelitami, chociażby takie jak choroby zapalne jelit, zespół jelita drażliwego czy nawet choroby nowotworowe.

Jeśli chodzi o wątek dysbakterioza – badania - nie ma żadnego badania, którego wynik jednoznacznie potwierdzałby IBS. W diagnostyce choroby lekarz zleci wykonanie wodorowego testu oddechowego, jednak wyniku testu nie powinno się interpretować w oderwaniu od objawów klinicznych. Może się bowiem okazać, że rzeczywista przyczyna objawów jest zupełnie inna. Podejrzenie choroby może sugerować niedokrwistość megaloblastyczna wykryta w badaniach laboratoryjnych. Innym badaniem, które pomoże uzyskać odpowiedź czy chorujemy na dysbakteriozę jelit jest badanie kału na obecność niestrawionego tłuszczu. Jedną z najskuteczniejszych metod diagnostycznych jest badanie bakteriologiczne treści jelitowej, którą gastrolog pobiera podczas panendoskopii, nazywanej również gastroskopią, która jest metodą diagnostyczną górnego odcinka przewodu pokarmowego.

Dysbakterioza jelitowa - leczenie

Należy przede wszystkim szukać możliwości usunięcia przyczyny jej powstania. W tym celu stosuje się głównie antybiotyki i zwykle jest to ryfaksymina. Osobom z zaburzeniami motoryki jelit sugeruje się stosowanie leków prokinetycznych. Niezbędne jest również wyrównywanie niedoborów witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz witaminy B12. U pacjentów szczególnie wyniszczonych chorobą można zastosować łatwo przyswajalne tłuszcze pod postacią preparatów żywieniowych z kwasami tłuszczowymi o średniej długości łańcucha (MCT). Świetnym rozwiązaniem w przypadku dysbakteriozy jelitowej będzie dieta FODMAP. Jest to sposób żywienia, który polega na znacznym ograniczeniu lub zupełnym wykluczeniu z jadłospisu produktów bogatych w cukry, które słabo się wchłaniają w jelitach i łatwo w nich fermentują. FDOMP to skrót od pierwszych liter diety: F – fermentacja, O – oligosacharydy (wielocukry), D – disacharydy (dwucukry), M – monosacharydy (cukry proste) A – and (oraz) P – poliole (alkohole cukrowe). Wszystkie z nich należą do grupy węglowodanów, które szybko i silnie fermentują w jelitach. Zalicza się do nich fruktozę (owoce, miód, syrop glukozowo-fruktozowy), laktozę (głównie produkty mleczne), fruktany (szparagi, zboża, czosnek), galaktany (rośliny strączkowe), poliole (substancje słodzące, w tym: ksylitol, sorbitol). Te związki mają słabą przyswajalność, trafiają więc do jelit prawie w niezmienionej formie i powodują zwiększone wchłanianie wody, co skutkuje bólami brzucha i uczuciem przelewania,  a w jelicie grubym następuje fermentacja przy udziale bakterii naturalnie występujących w jelitach. Stąd powstawanie gazów: wodoru, dwutlenku węgla, metanu odpowiedzialnych za przykre dolegliwości żołądkowo-jelitowe.
Dlatego sugeruje się spożywanie produktów z małą zawartością fermentujących cukrów prostych, a należą do nich między innymi:

• warzywa: pomidor, ogórek, marchew, seler, bakłażan, sałata, słodkie ziemniaki, szczypior;
• owoce: banany, winogrona, kiwi, cytrusy, ananasy, jagody, truskawki;
• mleko oraz produkty mleczne bez laktozy: mleko migdałowe, ryżowe, masło, margaryna, ser camembert;
• mięso, ryby, jajka, tofu;
• produkty zbożowe: bezglutenowe pieczywo, płatki owsiane i kukurydziane, makaron bezglutenowy, ryż, komosa ryżowa, kasza gryczana;
• orzechy i nasiona;
• ciemna czekolada.

Należy pamiętać, że wszelkie dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, jak decyzję o przechodzeniu na dietę czy wprowadzaniu zmian w sposobie żywienia należy konsultować z lekarzem i dietetykiem. Odpowiednio szybko postawiona diagnoza pozwoli na natychmiastowe wdrożenie leczenia – zarówno farmakologicznego, jak i żywieniowego, a czas odgrywa w tym przypadku naprawdę dużą rolę.

Źródła:
Ben-Menachem T., Decker G., Early D., et al., Adverse events of upper GI endoscopy, Gastrointestinal Endoscopy; 76; (4); 707-709;
Bures J., Cyrany J., Kohoutova D. et al., Small intestinal bacterial overgrowth syndrome, World J. Gastroenterol.; 2010; 16 (24); 2978–2989;
Daniluk J., Postępowanie w zespole rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego. Omówienie wytycznych American College of Gastroenterology 2020, Medycyna Praktyczna; 2020; 9; 39–42;
Gąsiorowska J., Czerwionka-Szaflarska M., Zespół przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego a zespół jelita  nadwrażliwego, Przegląd Gastroenterologiczny; 2013; 8(3); 165-168;
Ochałek T., Dysbioza jelitowa, Diagnostyka; 2/2020;
Szczeklik A., Gajewski P., Interna Szczeklika: Zespół rozrostu bakteryjnego, Medycyna Praktyczna; 2018; 2700.