Zespół Sudecka – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Zespół Sudecka to choroba powodująca stopniowy zanik mięśni, ubytek kości i zesztywnienie stawów. Bez odpowiedniej diagnostyki i szybkiego wdrożenia leczenia może prowadzić do upośledzenia funkcji danej części ciała i w konsekwencji nawet kalectwa. Co to jest zespół Sudecka, jak go rozpoznać i leczyć?

Co to jest zespół Sudecka?

Zespół Sudecka to dość częste powikłanie pourazowe objawiające się postępującym zanikiem mięśni i kości, bólem i obrzękiem kończyny, zaburzeniami krążenia w jej obrębie i zmianami troficznymi skóry.  Inne nazwy zespołu Sudecka to: kompleksowy zespół bólu regionalnego (CRPS – Complex Regional Pain Syndrome), zespół algodystroficzny, zespół odruchowej dystrofii współczulnej, RDS, pourazowe rozrzedzenie lub zanik plamisty kości. Bywa też określana miejscową osteoporozą. Choroba Sudecka dotyczy osób dorosłych (zwykle w wieku 50-70 lat) – częściej kobiet niż mężczyzn.

Zespół Sudecka – przyczyny

Do tej pory nie udało się wskazać bezpośrednich przyczyn zespołu Sudecka. Przypuszcza się, że za rozwój choroby jest odpowiedzialna nieprawidłowa aktywność nerwów współczulnych unerwiających kończynę. Najczęściej rozwija się jako powikłanie po urazach kończyn. Do czynników sprzyjających jej wystąpieniu należą przede wszystkim:
•    złamania kości i urazy stawowe, np. złamanie, skręcenie lub stłuczenie stawu skokowego czy nadgarstka, złamanie kości przedramienia, uszkodzenia więzadeł,
•    zespół cieśni nadgarstka, 
•    uszkodzenia nerwów, np. w przypadku zbyt ciasno założonego gipsu,
•    oparzenia i odmrożenia,
•    przewlekłe zastoje żylne powodujące niedokrwienie i zanik tkanki kostnej, 
•    przewlekłe stany zapalne kości i stawów, 
•    a także: zawał serca, choroba wieńcowa, udar mózgu, nowotwory, cukrzyca, zmiany hormonalne.

Zespół Sudecka – objawy

Pierwsze objawy zespołu Sudecka mogą wystąpić już po 4 tygodniach od pojawienia się czynnika sprawczego. Do charakterystycznych objawów tej choroby należą:

• obrzęk i ból kończyny, 
• zaburzenia ukrwienia skóry danej okolicy, zaczerwienienie lub zasinienie danej okolicy,
• zwiększona potliwość w danej okolicy,
• nasilająca się przeczulica, 
• upośledzenie funkcji danej kończyny, 
• osłabienie mięśni i ograniczenie zakresu ruchu w stawie, 
• przykurcz mięśni,
• ścieńczenie skóry, zmiany troficzne w jej obrębie,
• postępujący zanik mięśni, 
• plamiste nieregularne odwapnienie kości.

Zmiany umiejscowione są najczęściej w stopie i stawie skokowym, a także w nadgarstku i ręce. W przypadku zmian w nadgarstku wykonuje się rezonans magnetyczny nadgarstka. 

Można wyróżnić trzy etapy rozwoju zespołu Sudecka, które charakteryzują objawy o różnym stopniu nasilenia.  Są to:

1. Faza hipertoniczna (ostra) – trwa zazwyczaj od kilku tygodni do nawet 2-3 miesięcy. Pojawiają się dolegliwości bólowe, które mają charakter ustępujący. Występują też zmiany zabarwienia skóry (staje się czerwona bądź fioletowa), obrzęki, nadmierna tkliwość skóry, wzmożone pocenie, osłabienie mięśni. Pacjent odczuwa ograniczenie ruchomości w stawie. 
2. Faza dystroficzna – trwa zwykle 2-4 miesiące. Dolegliwości bólowe przybierają charakter stałych. Zanik kostny wkracza w etap bardziej zaawansowany, narasta sztywność stawowa, a skóra staje się wilgotna, cienka i błyszcząca. Postępuje zanik mięśni. 
3. Faza atroficzna (zanikowa) – trwa zwykle od pół roku do 12 miesięcy. Objawy są bardzo dokuczliwe, dochodzi do zaniku struktury kostnej i dystrofii mięśni oraz całkowitego zesztywnienia stawów. Skóra jest ścieńczała i mocno błyszcząca, tak jak w stadiach zaostrzenia choroby zwyrodnieniowej stawów rąk. 

Zespół Sudecka – diagnostyka i leczenie 

Rozpoznanie zespołu Sudecka w pierwszym etapie odbywa się na podstawie zgłaszanych przez pacjenta objawów, takich jak zaburzenia czucia, ból, nadmierna potliwość i wykluczeniu innych schorzeń czy powikłań. Ważną rolę w diagnostyce choroby pełnią badania obrazowe, takie jak rentgen czy rezonans magnetyczny danej kończyny, który wykorzystuje właściwości atomów wodoru znajdujących się w każdej komórce organizmu. Pod wpływem silnego pola magnetycznego atomy te zaczynają się poruszać, co jest wykrywane przez urządzenie i przekształcane. Badanie pozwala określić stopień zaawansowania zmian w obrębie tkanek, co pomaga zaplanować odpowiednie działania leczniczo-rehabilitacyjne. Lekarz może również zlecić scyntygrafię kości z zastosowaniem izotopu promieniotwórczego. 

Zespół Sudecka – leczenie 

Ponieważ nie jest znana przyczyna choroby, można wdrożyć jedynie leczenie objawowe. Leczenie zespołu Sudecka jest dobierane indywidualne i zależy od stanu pacjenta. Zazwyczaj składa się z fizjoterapii oraz leczenia farmakologicznego. Jeżeli pacjent z powodu dolegliwości ma problemy psychologiczne, to włącza się również psychoterapię. Leczenie farmakologiczne dobierane jest w zależności od nasilenia objawów zespołu Sudecka, ale najczęściej są to leki przeciwbólowe, przeciwzapalne i poprawiające ukrwienie oraz uwapnienie kości. Celem fizykoterapii jest także złagodzenie objawów bólowych, obrzęku i spowolnienie zaniku mięśni. 

Zespół Sudecka – rehabilitacja

Rehabilitacja jest procesem długotrwałym. Niestety, choroba daje na początku bardzo niejednoznaczne objawy i jest zazwyczaj mylona ze zwykłym zmęczeniem czy przeciążeniem organizmu, dlatego rehabilitacja jest wdrażana zbyt późno. 

Zespół Sudecka – fizjoterapia

Fizjoterapia jest bardzo ważnym elementem leczenia zespołu Sudecka. Metoda dobierana jest adekwatnie nie tylko do stopnia zaawansowania objawów, ale też ogólnego stanu pacjenta – choroba Sudecka może np. pojawić się po udarze mózgu, zawale serca czy też w przebiegu choroby niedokrwiennej serca, co powinno być uwzględnione przy planowaniu zabiegów fizjoterapeutycznych. Stosuje się takie metody, jak:

• techniki manualne – masaż, praca powięziowa, kinezyterapia, kinesiotaping,
• krioterapia,
• pole magnetyczne o niskiej częstotliwości, 
• elektroterapia, np. z użyciem prądów TENS,
• laseroterapia,
• ultradźwięki, 
• promieniowanie IR, 
• zmiennocieplne kąpiele, 
• ciepłe okłady i nadmuchy,
• światło spolaryzowane.

Czy zespół Sudecka jest uleczalny? 

Jest to choroba leczona objawowo, dlatego wielu pacjentów, u których ją rozpoznano, ma obawy, czy zespół Sudecka jest uleczalny. Tak, pod warunkiem że choroba jest rozpoznana na wczesnym etapie i od razu zostało wdrożone odpowiednie leczenie. Zaawansowane zmiany są nieodwracalne i można jedynie zahamować ich rozwój oraz poprawić komfort życia pacjentów.

Zespół Sudecka a praca – jak je pogodzić?

We wczesnym etapie rozwoju choroby wielu pacjentów poddawanych leczeniu może pracować i wykonywać swoje codzienne zadania. W przypadku bardziej dokuczliwych zmian konieczne może być okresowe zwolnienie z pracy. Terapię gabinetową warto też wspomóc domowymi sposobami: ćwiczeniami zaleconymi przez rehabilitanta bądź fizjoterapeutę, a także odpowiednią dietą.

Co jeść w zespole Sudecka?

Zaleca się stosowanie diety zapewniającej odpowiednie ukrwienie i odżywienie wszystkich tkanek, a także suplementację witaminy D, C i wapnia (pod kontrolą lekarza).